کتاب بهرام

شکمبه (که به انگلیسی به آن rumen گفته می‌شود) اولین بخش از معده چندبخشی نشخوارکنندگان است که به‌طور خاص در هضم مواد گیاهی نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضو، که به نام‌های دیگر شکنبه و علفدان نیز شناخته می‌شود، در واقع انشعابی از مری (سرخ‌نای) است و گنجایش آن تقریباً معادل یک‌هفتم وزن بدن حیوان است.

ساختار و آناتومی شکمبه

شکمبه از نظر آناتومیکی بین دنده‌های 7 و 8 و ابتدای لگن کشیده شده است. این عضو دارای دو سطح و دو لبه است:

1. سطح چپ (سطح حجاب حاجز) که با دیواره شکم و ارگان‌هایی که در سمت چپ قرار دارند، در ارتباط است.
2. سطح راست (سطح احشایی) که با روده‌ها، شیردان و هزارلا در ارتباط است.

معده (Stomach) یک عضو عضلانی و توخالی است که در دستگاه گوارش انسان و سایر مهره‌داران قرار دارد. این عضو وظیفه اصلی هضم اولیه غذا را بر عهده دارد. معده به شکل کیسه‌ای است که در بخش فوقانی شکم (Abdomen) و در سمت چپ بدن قرار دارد. این عضو به‌طور عمده از عضلات صاف تشکیل شده است و قادر است مواد غذایی را تجزیه و هضم کند.

ساختار و آناتومی معده

معده از چندین بخش مختلف تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در فرآیند هضم ایفا می‌کنند. این بخش‌ها عبارتند از:

1. دهانه مری (Cardia) – Cardiac Sphincter: این بخش جایی است که مری (Esophagus) به معده متصل می‌شود. دهانه مری به کمک یک دریچه عضلانی به نام "اسفنگتر" از ورود برگشتی مواد معده به مری جلوگیری می‌کند.

نشخوارکنندگان، گروهی از پستانداران هستند که دارای سیستم گوارشی خاصی برای هضم مواد گیاهی فیبردار می‌باشند. این حیوانات قادرند غذای خود را دوباره بجوند تا فرآیند هضم به‌طور مؤثری انجام شود. نشخوارکنندگان شامل گروه‌های مختلفی از حیوانات مانند گاوها (cows)، گوسفندان (sheep)، بزها (goats)، گوزن‌ها (deer) و بسیاری دیگر از حیوانات مشابه هستند. ویژگی‌های خاص سیستم گوارشی و عادات رفتاری این حیوانات به آنها کمک می‌کند تا از منابع غذایی گیاهی که دیگر حیوانات قادر به هضم آن‌ها نیستند، بهره‌برداری کنند.

سیستم گوارشی نشخوارکنندگان (Ruminant Digestive System)

نشخوارکنندگان دارای یک معده چند قسمتی هستند که این ویژگی آنها را از سایر پستانداران متمایز می‌کند. معده این حیوانات معمولاً از چهار قسمت تشکیل شده است:

1. شکمبه یا سیرابی (Rumen): اولین بخش معده است که غذا ابتدا به آن وارد می‌شود. در این بخش، غذا به‌طور ابتدایی تخمیر شده و به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شود.

شیر کوهی، با نام علمی Puma concolor، از بزرگ‌ترین گربه‌سانان قاره آمریکا است که به دلیل ویژگی‌های خاص خود، توجه محققان و علاقه‌مندان به حیات وحش را جلب کرده است. در ادامه، به بررسی جنبه‌های مختلف این جانور شگفت‌انگیز می‌پردازیم.

1. زیستگاه و پراکندگی

شیر کوهی در بخش‌های مختلف قاره آمریکا به‌طور گسترده‌ای پراکنده است. زیستگاه‌های این جانور از کوه‌های آند در آمریکای جنوبی تا یوکان در کانادا را شامل می‌شود. شیر کوهی در زیستگاه‌های متنوعی همچون جنگل‌ها، کوه‌ها، دشت‌ها و نواحی صخره‌ای زندگی می‌کند و توانایی بالای انطباق‌پذیری این گونه به او اجازه می‌دهد در شرایط مختلف زیستی به زندگی ادامه دهد.

گوسفند یا گوسپند، یکی از پستانداران از راستهٔ جفت‌سم‌سانان، گروه نشخوارکنندگان و خانواده گاوسان است. این حیوان به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله قابلیت‌های تولید پشم، پوست، شیر و گوشت، به یکی از مهم‌ترین دام‌ها در کشاورزی و دامپروری تبدیل شده است. گوسفندها معمولاً به‌صورت گله‌های بزرگ نگهداری می‌شوند و در بسیاری از مناطق جهان برای تأمین نیازهای غذایی و صنعتی انسان‌ها پرورش داده می‌شوند.

نام‌های مختلف در گوسفندها

در زبان فارسی، گوسفندهای مختلف به نام‌های متفاوتی شناخته می‌شوند. گوسفند نر، که قوچ نامیده می‌شود، دارای ویژگی‌های خاصی است و در برخی موارد شاخ‌هایی بزرگتر و قوی‌تر دارد. گوسفند ماده که میش نام دارد، معمولاً فاقد شاخ است، گرچه در برخی نژادها، به ویژه در میش‌ها، شاخ‌های کوچک ممکن است دیده شود. همچنین به فرزند گوسفند میش، بره گفته می‌شود که در ابتدا وزن کمتری دارد و بعد از رسیدن به وزن مناسب برای عرضه به بازار یا استفاده از گوشت، به فروش می‌رسد.

گوسفندهای نر جوان که هنوز جفت‌گیری نکرده‌اند، به نام "نَر سِلِک" شناخته می‌شوند، در حالی که میش‌های جوان که هنوز باردار نشده‌اند به "کابی" یا "باکره" معروفند. در هنگام بارداری، ماده‌ها به نام "آوِستَن" یاد می‌شوند.

جُفت‌سُم‌سانان (Artiodactyla) یک راسته از جانوران پستاندار هستند که در حدود ۲۷۰ گونه خشکی‌زی از آن‌ها شناسایی شده‌اند. علاوه بر این، برخی از جانوران آبزی مانند دلفین‌ها و نهنگ‌ها به‌دلیل داشتن منشأ تکاملی یکسان با جفت‌سم‌سانان، در این راسته قرار می‌گیرند. این راسته یکی از گروه‌های مهم و متنوع پستانداران است که بسیاری از گونه‌های آن از نظر علمی، اقتصادی و فرهنگی اهمیت بالایی دارند.

ویژگی‌های عمومی جُفت‌سُم‌سانان

جانوران این راسته معمولاً ویژگی‌های مشترکی دارند که آن‌ها را از دیگر گروه‌های پستانداران متمایز می‌کند:

1. ساختار دست و پا: در بیشتر گونه‌ها، دست و پاها به دو انگشت مساوی تقسیم شده‌اند که به صورت سم‌های سخت تبدیل شده‌اند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا روی زمین‌های سخت یا در فضاهای طبیعی مختلف حرکت کنند.

غریزه به رفتارهایی اطلاق می‌شود که به‌طور طبیعی و بدون نیاز به آموزش یا تجربه قبلی در موجودات زنده ظاهر می‌شود. این رفتارها معمولاً از طریق وراثت انتقال می‌یابند و در بسیاری از حیوانات و حتی انسان‌ها نقش مهمی در بقا و سازگاری با محیط ایفا می‌کنند. در حقیقت، غریزه به نوعی رفتار "ذاتی" اشاره دارد که بدون آگاهی و اراده آگاهانه انجام می‌شود و معمولاً برای حل مسائل خاصی مانند پیدا کردن غذا، جفت‌یابی، دفاع از خود یا محافظت از نسل بعدی انجام می‌گیرد.

ویژگی‌های غریزه

1. رفتارهای غیرآموخته: غریزه رفتارهایی است که موجود زنده به‌طور طبیعی و بدون نیاز به تجربه قبلی و یادگیری به آن‌ها دست می‌یابد.
2. وراثتی بودن: غریزه‌ها به‌طور عمده از طریق ژنتیک منتقل می‌شوند. این ویژگی‌ها در طول تکامل از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند.
3. مهم برای بقا: غریزه‌ها به‌طور عمده به بقا و تکثیر موجودات کمک می‌کنند. مثلاً در بسیاری از گونه‌ها، غریزه‌هایی مانند شکار، پرورش نسل جدید، و محافظت از خود به ادامه حیات آنها کمک می‌کند.
4. رفتارهای پیچیده: برخی غریزه‌ها می‌توانند بسیار پیچیده باشند و شامل مجموعه‌ای از رفتارها برای رسیدن به یک هدف خاص باشند. برای مثال، غریزه مهاجرت در برخی از حیوانات مهاجر مانند پرندگان یا نهنگ‌ها.

بز (نام علمی: Capra aegagrus hircus) یک زیرگونه اهلی‌شده از راستهٔ جفت‌سمان (Artiodactyla)، خانوادهٔ گاوان (Bovidae)، سرده بزهای کوهی (Capra) و گونه بز وحشی (C. aegagrus) است. این حیوان به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین دام‌ها در تاریخ بشر شناخته می‌شود و در بسیاری از مناطق جهان به‌ویژه در مناطق کوهستانی و خشک، پرورش می‌یابد. در این مقاله، به‌طور مفصل به تاریخچه، ویژگی‌ها، فرآیند اهلی‌سازی، تولیدمثل و زندگی بز پرداخته خواهد شد.

تاریخچه اهلی‌سازی بز

بز یکی از نخستین حیواناتی است که توسط انسان‌ها اهلی شده است. نخستین نشانه‌های اهلی‌سازی بز در ایران یافت شد و تاریخ آن به حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی، می‌توان گفت که اهلی‌سازی بز در ابتدا در مناطق کوهستانی، مانند کوه‌های زاگرس در ایران و آناتولی (ترکیه) آغاز شده است. در این مناطق، انسان‌ها شروع به نگهداری و پرورش بز برای استفاده از شیر، گوشت و پوست آن کرده‌اند. همچنین، بر اساس بررسی‌های انجام شده، نشانه‌هایی از کشتار بزغاله‌های نر برای تأمین گوشت در این دوره‌ها مشاهده می‌شود که به‌عنوان یکی از شاخص‌های اولیه اهلی‌سازی محسوب می‌شود.

دوره فحلی یا دوره پذیرش (Estrous cycle) به مدت زمانی اشاره دارد که در آن پستانداران ماده آماده باروری هستند و به دنبال شریکی برای زادآوری می‌گردند. این دوره یکی از مراحل حیاتی در چرخه زندگی پستانداران است و به دلایل بیولوژیکی و تکاملی برای ادامه نسل بسیار اهمیت دارد. در این مقاله به ویژگی‌ها، زمان‌بندی و تفاوت‌های موجود در چرخه فحلی در پستانداران خواهیم پرداخت.

1. تعریف و مشخصات دوره فحلی

دوره فحلی به طور کلی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که در آن پستانداران ماده به‌طور فیزیکی و رفتاری آماده جفت‌گیری هستند. در این دوره، فعالیت‌های جنسی در جانوران شدت می‌گیرد و آن‌ها تلاش می‌کنند تا جفتی برای تولید مثل بیابند. در این زمان، تغییرات فیزیکی و رفتاری مشخصی در جانوران رخ می‌دهد. به طور خاص، در برخی از گونه‌ها، مانند گربه‌ها، وضعیت بدنی خاصی مشاهده می‌شود که به‌صورت خمیدگی در ستون فقرات و کمر نشان داده می‌شود، که به راحتی قابل تشخیص است. این تغییرات فیزیکی به جانور کمک می‌کند تا آمادگی خود برای جفت‌گیری را به سایر جانوران نشان دهد.

دوره کرتاسه (Cretaceous Period)، که به نام دوره «گِل‌سِفیدی» نیز شناخته می‌شود، سومین دوره از دوران میانه‌زیستی است و از ۱۴۵٫۵ تا ۶۶ میلیون سال پیش به طول انجامیده است. این دوره، با مدت زمان ۷۹ میلیون سال، طولانی‌ترین دوره در دوران میانه‌زیستی به حساب می‌آید. نام «کرتاسه» برای اولین بار در سال ۱۸۲۲ میلادی توسط امالیوس دالوا، جغرافیدان و زمین‌شناس فرانسوی، برای توصیف رسوبات کربناته گِل‌سفیدی در جنوب انگلستان استفاده شد.

دوره کرتاسه به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: کرتاسه پیشین و کرتاسه پسین. در این دوران، شرایط آب و هوایی گرم و معتدل بود و این وضعیت به گسترش و تنوع گیاهی و جانوری در سطح زمین کمک کرد. در این دوره، گیاهان پرگل و گیاهان نهان‌دانه (مثل گیاهان دانه‌پوش) به وفور در زمین پراکنده شدند. همچنین، بی‌مهرگانی همچون شاخ‌قوچی‌ها (آمونیت‌ها) و فشنگچه‌ها (بلمنیت‌ها) در این دوره حضور داشتند و نقش مهمی در اکوسیستم‌های دریایی ایفا می‌کردند.