جُفت‌سُم‌سانان (Artiodactyla) یک راسته از جانوران پستاندار هستند که در حدود ۲۷۰ گونه خشکی‌زی از آن‌ها شناسایی شده‌اند. علاوه بر این، برخی از جانوران آبزی مانند دلفین‌ها و نهنگ‌ها به‌دلیل داشتن منشأ تکاملی یکسان با جفت‌سم‌سانان، در این راسته قرار می‌گیرند. این راسته یکی از گروه‌های مهم و متنوع پستانداران است که بسیاری از گونه‌های آن از نظر علمی، اقتصادی و فرهنگی اهمیت بالایی دارند.
ویژگی‌های عمومی جُفت‌سُم‌سانان
جانوران این راسته معمولاً ویژگی‌های مشترکی دارند که آن‌ها را از دیگر گروه‌های پستانداران متمایز می‌کند:
ساختار دست و پا: در بیشتر گونه‌ها، دست و پاها به دو انگشت مساوی تقسیم شده‌اند که به صورت سم‌های سخت تبدیل شده‌اند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا روی زمین‌های سخت یا در فضاهای طبیعی مختلف حرکت کنند.
شاخ‌ها و دندان‌ها: بیشتر گونه‌ها، به‌ویژه در ایران (به جز خانواده گراز)، شاخ‌های بلندی دارند یا آثار آن‌ها روی جمجمه قابل مشاهده است. همچنین، دندان‌های آسیا و پیش‌آسیای جفت‌سم‌سانان به‌طور خاص برای جویدن و نرم کردن مواد گیاهی مناسب هستند. در فک بالای بیشتر این جانوران، دندان‌های پیشین و نیش وجود ندارد و به جای آن‌ها یک لایه غضروفی برای کندن و گرفتن علوفه قرار دارد.
تنوع گونه‌ها
جُفت‌سُم‌سانان به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که به شرح زیر هستند:
- گرازان (Suidae): شامل گرازها و انواع آن‌ها که بیشتر در مناطق جنگلی و کشاورزی زندگی می‌کنند.
- آب‌اسبان (Hippopotamidae): این گروه شامل اسب‌های آبی است که در آب‌های شیرین زندگی می‌کنند و بیشتر در آفریقا یافت می‌شوند.
- آب‌بازسانان: این دسته شامل جانورانی مانند نهنگ‌ها و دلفین‌ها است که در محیط‌های آبی زندگی می‌کنند.
- گرازواران: این گروه شامل جاندارانی است که ویژگی‌هایی مشابه گرازها دارند.
- هلال‌دندانان: این گروه به‌ویژه به جانورانی اطلاق می‌شود که دندان‌های خاصی برای جویدن و خوردن گیاهان دارند.
- پینه‌پاسانیان: این دسته به گونه‌هایی گفته می‌شود که دارای ویژگی‌های خاص در ساختار بدن و پاها هستند.
- نشخوارکنندگان (Ruminantia): این گروه شامل حیواناتی است که قادر به هضم دوباره غذا پس از بلعیدن آن هستند، مانند گاوها و گوسفندان.
- نشخوارکنندگان شاخ‌دار: گروهی از نشخوارکنندگان که شاخ دارند و شامل گاوسانان می‌شوند.
- گاوسانان (Bovidae): این گروه شامل گاوها، بزها و گوسفندان است که همگی از حیوانات مهم اقتصادی برای انسان‌ها به شمار می‌روند.
- موش‌گوزنان: این گروه شامل جانورانی است که به طور خاص ویژگی‌هایی مشابه موش‌ها و گوزن‌ها دارند.
- زرافگان: این دسته شامل زرافه‌ها است که به دلیل قد بلند و گردن دراز خود شناخته می‌شوند.
- گوزن‌واران: این گروه شامل انواع گوزن‌ها است که در بسیاری از اکوسیستم‌ها در سطح جهانی زندگی می‌کنند.
- مُشک‌داران: این گروه شامل حیواناتی است که در برخی از آن‌ها غدد تولید کننده مُشک وجود دارد.
- شاخ‌چنگالیان: این گروه شامل حیواناتی است که شاخ‌هایی شبیه چنگال دارند.
- گوزنان: این دسته شامل گونه‌هایی از گوزن‌ها است که به دلیل ویژگی‌های خاص خود شناخته می‌شوند.
اهمیت جُفت‌سُم‌سانان برای انسان‌ها
جُفت‌سُم‌سانان از مهم‌ترین گروه‌های پستانداران برای انسان‌ها هستند. بسیاری از این حیوانات برای تولید گوشت، شیر، پشم و دیگر محصولات کشاورزی و دامپروری پرورش داده می‌شوند. علاوه بر این، برخی از گونه‌ها در زمینه‌های مختلف فرهنگی و اقتصادی به عنوان حیوانات کار، زیبا و یا حتی مقدس شناخته می‌شوند. برای مثال، گاوها و گوسفندان به‌طور گسترده در کشاورزی و دامداری استفاده می‌شوند، در حالی که شترها در مناطق بیابانی برای حمل و نقل مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نتیجه‌گیری
راسته جُفت‌سُم‌سانان یکی از گروه‌های مهم در دنیای جانوران است که به دلیل ویژگی‌های خاص زیستی و اقتصادی‌اش نقش بزرگی در زندگی انسان‌ها ایفا می‌کند. این راسته شامل انواع مختلفی از گونه‌ها است که در محیط‌های خشکی و آبی زندگی می‌کنند و هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.