کتاب بهرام

نشخوارکنندگان، گروهی از پستانداران هستند که دارای سیستم گوارشی خاصی برای هضم مواد گیاهی فیبردار می‌باشند. این حیوانات قادرند غذای خود را دوباره بجوند تا فرآیند هضم به‌طور مؤثری انجام شود. نشخوارکنندگان شامل گروه‌های مختلفی از حیوانات مانند گاوها (cows)، گوسفندان (sheep)، بزها (goats)، گوزن‌ها (deer) و بسیاری دیگر از حیوانات مشابه هستند. ویژگی‌های خاص سیستم گوارشی و عادات رفتاری این حیوانات به آنها کمک می‌کند تا از منابع غذایی گیاهی که دیگر حیوانات قادر به هضم آن‌ها نیستند، بهره‌برداری کنند.

سیستم گوارشی نشخوارکنندگان (Ruminant Digestive System)

نشخوارکنندگان دارای یک معده چند قسمتی هستند که این ویژگی آنها را از سایر پستانداران متمایز می‌کند. معده این حیوانات معمولاً از چهار قسمت تشکیل شده است:

1. شکمبه یا سیرابی (Rumen): اولین بخش معده است که غذا ابتدا به آن وارد می‌شود. در این بخش، غذا به‌طور ابتدایی تخمیر شده و به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شود.

شیر کوهی، با نام علمی Puma concolor، از بزرگ‌ترین گربه‌سانان قاره آمریکا است که به دلیل ویژگی‌های خاص خود، توجه محققان و علاقه‌مندان به حیات وحش را جلب کرده است. در ادامه، به بررسی جنبه‌های مختلف این جانور شگفت‌انگیز می‌پردازیم.

1. زیستگاه و پراکندگی

شیر کوهی در بخش‌های مختلف قاره آمریکا به‌طور گسترده‌ای پراکنده است. زیستگاه‌های این جانور از کوه‌های آند در آمریکای جنوبی تا یوکان در کانادا را شامل می‌شود. شیر کوهی در زیستگاه‌های متنوعی همچون جنگل‌ها، کوه‌ها، دشت‌ها و نواحی صخره‌ای زندگی می‌کند و توانایی بالای انطباق‌پذیری این گونه به او اجازه می‌دهد در شرایط مختلف زیستی به زندگی ادامه دهد.

گوسفند یا گوسپند، یکی از پستانداران از راستهٔ جفت‌سم‌سانان، گروه نشخوارکنندگان و خانواده گاوسان است. این حیوان به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله قابلیت‌های تولید پشم، پوست، شیر و گوشت، به یکی از مهم‌ترین دام‌ها در کشاورزی و دامپروری تبدیل شده است. گوسفندها معمولاً به‌صورت گله‌های بزرگ نگهداری می‌شوند و در بسیاری از مناطق جهان برای تأمین نیازهای غذایی و صنعتی انسان‌ها پرورش داده می‌شوند.

نام‌های مختلف در گوسفندها

در زبان فارسی، گوسفندهای مختلف به نام‌های متفاوتی شناخته می‌شوند. گوسفند نر، که قوچ نامیده می‌شود، دارای ویژگی‌های خاصی است و در برخی موارد شاخ‌هایی بزرگتر و قوی‌تر دارد. گوسفند ماده که میش نام دارد، معمولاً فاقد شاخ است، گرچه در برخی نژادها، به ویژه در میش‌ها، شاخ‌های کوچک ممکن است دیده شود. همچنین به فرزند گوسفند میش، بره گفته می‌شود که در ابتدا وزن کمتری دارد و بعد از رسیدن به وزن مناسب برای عرضه به بازار یا استفاده از گوشت، به فروش می‌رسد.

گوسفندهای نر جوان که هنوز جفت‌گیری نکرده‌اند، به نام "نَر سِلِک" شناخته می‌شوند، در حالی که میش‌های جوان که هنوز باردار نشده‌اند به "کابی" یا "باکره" معروفند. در هنگام بارداری، ماده‌ها به نام "آوِستَن" یاد می‌شوند.

جُفت‌سُم‌سانان (Artiodactyla) یک راسته از جانوران پستاندار هستند که در حدود ۲۷۰ گونه خشکی‌زی از آن‌ها شناسایی شده‌اند. علاوه بر این، برخی از جانوران آبزی مانند دلفین‌ها و نهنگ‌ها به‌دلیل داشتن منشأ تکاملی یکسان با جفت‌سم‌سانان، در این راسته قرار می‌گیرند. این راسته یکی از گروه‌های مهم و متنوع پستانداران است که بسیاری از گونه‌های آن از نظر علمی، اقتصادی و فرهنگی اهمیت بالایی دارند.

ویژگی‌های عمومی جُفت‌سُم‌سانان

جانوران این راسته معمولاً ویژگی‌های مشترکی دارند که آن‌ها را از دیگر گروه‌های پستانداران متمایز می‌کند:

1. ساختار دست و پا: در بیشتر گونه‌ها، دست و پاها به دو انگشت مساوی تقسیم شده‌اند که به صورت سم‌های سخت تبدیل شده‌اند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا روی زمین‌های سخت یا در فضاهای طبیعی مختلف حرکت کنند.

بز (نام علمی: Capra aegagrus hircus) یک زیرگونه اهلی‌شده از راستهٔ جفت‌سمان (Artiodactyla)، خانوادهٔ گاوان (Bovidae)، سرده بزهای کوهی (Capra) و گونه بز وحشی (C. aegagrus) است. این حیوان به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین دام‌ها در تاریخ بشر شناخته می‌شود و در بسیاری از مناطق جهان به‌ویژه در مناطق کوهستانی و خشک، پرورش می‌یابد. در این مقاله، به‌طور مفصل به تاریخچه، ویژگی‌ها، فرآیند اهلی‌سازی، تولیدمثل و زندگی بز پرداخته خواهد شد.

تاریخچه اهلی‌سازی بز

بز یکی از نخستین حیواناتی است که توسط انسان‌ها اهلی شده است. نخستین نشانه‌های اهلی‌سازی بز در ایران یافت شد و تاریخ آن به حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی، می‌توان گفت که اهلی‌سازی بز در ابتدا در مناطق کوهستانی، مانند کوه‌های زاگرس در ایران و آناتولی (ترکیه) آغاز شده است. در این مناطق، انسان‌ها شروع به نگهداری و پرورش بز برای استفاده از شیر، گوشت و پوست آن کرده‌اند. همچنین، بر اساس بررسی‌های انجام شده، نشانه‌هایی از کشتار بزغاله‌های نر برای تأمین گوشت در این دوره‌ها مشاهده می‌شود که به‌عنوان یکی از شاخص‌های اولیه اهلی‌سازی محسوب می‌شود.

دوره فحلی یا دوره پذیرش (Estrous cycle) به مدت زمانی اشاره دارد که در آن پستانداران ماده آماده باروری هستند و به دنبال شریکی برای زادآوری می‌گردند. این دوره یکی از مراحل حیاتی در چرخه زندگی پستانداران است و به دلایل بیولوژیکی و تکاملی برای ادامه نسل بسیار اهمیت دارد. در این مقاله به ویژگی‌ها، زمان‌بندی و تفاوت‌های موجود در چرخه فحلی در پستانداران خواهیم پرداخت.

1. تعریف و مشخصات دوره فحلی

دوره فحلی به طور کلی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که در آن پستانداران ماده به‌طور فیزیکی و رفتاری آماده جفت‌گیری هستند. در این دوره، فعالیت‌های جنسی در جانوران شدت می‌گیرد و آن‌ها تلاش می‌کنند تا جفتی برای تولید مثل بیابند. در این زمان، تغییرات فیزیکی و رفتاری مشخصی در جانوران رخ می‌دهد. به طور خاص، در برخی از گونه‌ها، مانند گربه‌ها، وضعیت بدنی خاصی مشاهده می‌شود که به‌صورت خمیدگی در ستون فقرات و کمر نشان داده می‌شود، که به راحتی قابل تشخیص است. این تغییرات فیزیکی به جانور کمک می‌کند تا آمادگی خود برای جفت‌گیری را به سایر جانوران نشان دهد.

روباه خاکستری که با نام علمی Urocyon cinereoargenteus شناخته می‌شود، یکی از گونه‌های جالب و خاص از سرده دم‌دارسگ (Canidae) است. این گونه در مناطق مختلفی از شمال و جنوب آمریکا، از جمله جنوب کانادا، به‌ویژه در جنگل‌ها و نواحی درختی زندگی می‌کند و به‌خاطر ویژگی‌های رفتاری و فیزیکی منحصر به فرد خود، توجه زیادی را به خود جلب کرده است.

ویژگی‌های فیزیکی

روباه خاکستری اندازه‌ای متوسط دارد و طول بدن آن بین 53 تا 81 سانتی‌متر متغیر است. طول دم آن نیز حدود 44 تا 70 سانتی‌متر می‌باشد که نسبتا بلند و پرپشت است. وزن این روباه‌ها معمولاً بین 3 تا 7 کیلوگرم است، که آن را به یک جانور نسبتاً سبک تبدیل می‌کند.

روباه صحرا (Fennec fox) یکی از جانداران جالب و منحصر به فرد است که در مناطق خشک و بیابانی شمال آفریقا و نواحی عربی زندگی می‌کند. این حیوان متعلق به خانواده سگ‌سانان و سرده روباه‌ها (Vulpes) است و به دلیل ویژگی‌های خاص خود، نظیر گوش‌های بسیار بلند و اندازه کوچک، از دیگر انواع روباه‌ها قابل تشخیص است.

زیستگاه و محل زندگی

روباه صحرا عمدتاً در صحرای بزرگ آفریقا، شبه‌جزیره سینا و مناطق شمال آفریقا زندگی می‌کند. این مناطق به دلیل شرایط سخت و گرم صحرایی، یکی از محیط‌های چالش‌برانگیز برای زندگی حیوانات است، اما روباه صحرا به خوبی با این شرایط سازگار شده است. در این زیستگاه‌ها، این جانور توانسته است به شیوه‌ای خاص از طبیعت بهره‌برداری کند تا در برابر گرمای شدید و کمبود منابع آبی مقاوم باشد.

روباه سرخ (نام علمی: Vulpes vulpes) یکی از شناخته‌شده‌ترین و فراوان‌ترین گونه‌های سگ‌سانان در سراسر جهان است. این حیوان بومی نیم‌کره شمالی، شامل آسیا، اروپا، شمال آفریقا و آمریکای شمالی است. علاوه بر این، به دلیل تأثیرات انسان، روباه‌های سرخ به طور غیرمستقیم وارد استرالیا نیز شده‌اند. طبق ارزیابی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، وضعیت حفاظتی روباه‌های سرخ در حال حاضر در سطح «کمترین نگرانی» قرار دارد، که نشان‌دهنده فراوانی و پراکندگی گسترده این گونه است.

تنوع رنگ و زیرگونه‌ها

روباه‌های سرخ برخلاف نام خود، رنگ‌های مختلفی دارند. این گونه از روباه‌ها دارای تنوع رنگی قابل توجهی است که بسته به زیرگونه، محل زیست و حتی فصل، تغییر می‌کند. تا سال ۲۰۰۵، ۴۵ زیرگونه مختلف از روباه سرخ شناخته شده که از جمله آن‌ها می‌توان به روباه سرخ عربی، روباه سرخ آمریکایی و روباه سرخ کردستان اشاره کرد.

روباه قطبی (Vulpes lagopus) یکی از گونه‌های برجسته از خانواده سگ‌سانان است که به خوبی برای زندگی در شرایط شدید و سرمای قطبی تطبیق یافته است. این گونه در نواحی قطبی اروپا، آسیا و آمریکای شمالی زیست می‌کند و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که به آن امکان بقا در این مناطق سرد و دشوار را می‌دهد.

ویژگی‌های فیزیکی و سازگاری‌ها با سرما

طول بدن روباه قطبی بین ۴۶ تا ۶۸ سانتی‌متر است و دم آن‌ها معمولاً تا ۳۵ سانتی‌متر طول دارد. این روباه‌ها دارای پوشش ضخیم و پرپشتی هستند که در برابر دمای پایین مقاوم است و می‌تواند آنها را حتی در دماهای بسیار پایین تا حدود منفی ۷۰ درجه سلسیوس محافظت کند. این پوشش به رنگ سفید در زمستان و قهوه‌ای در تابستان تغییر می‌کند تا در هر فصلی به خوبی با محیط اطراف خود هم‌رنگ شود و از نظر استتار از شکارچیان در امان باشد. علاوه بر این، بدن آنها مدور و پاهایشان کوتاه و پوشیده از مو است که باعث می‌شود گرمای بدن حفظ شود و همچنین از هدر رفت گرما جلوگیری کند. گوش‌های کوچک و گرد این روباه‌ها نیز به کمترین میزان دفع گرما کمک می‌کند.