کتاب بهرام

داستان گیاهان، قارچ‌ها و کربن

۱. مقدمه: معمای زغال‌سنگ و درختان

در نگاه نخست، عجیب به نظر می‌رسد: اگر درختان میلیون‌ها سال پیش به‌وجود آمدند، چرا زغال‌سنگ که از همین درختان ساخته می‌شود، با تاخیری طولانی در تاریخ زمین‌شناسی ظاهر شد؟ چرا مدت‌ها گیاهان انبوه وجود داشتند، اما ذخایر زغال‌سنگ به‌طور ناگهانی در یک دوره خاص (به‌ویژه دوره‌ی کربونیفر) شکل گرفتند؟
پاسخ این معما، داستانی شگفت‌انگیز و کمتر شناخته‌شده از تکامل گیاهان، قارچ‌ها و چرخه‌ی کربن در تاریخ زمین را آشکار می‌کند.

۲. تولد جنگل‌ها: انقلاب گیاهان خشکی‌زی

حدود ۴۷۰ میلیون سال پیش، گیاهان از آب به خشکی آمدند. این نخستین گیاهان خزه‌مانند بودند که نه چوب داشتند، نه ریشه‌های پیچیده. اما با گذشت زمان، به‌ویژه در دوران دوونین میانی (حدود ۳۹۰ میلیون سال پیش)، شاهد ظهور نخستین درختان واقعی بودیم.

سروها نام عمومی برای انواع درختان یا درختچه‌های مخروطی از جنس Cupressus در خانواده Cupressaceae هستند که معمولاً در مناطق گرم و معتدل و زیر گرمسیری آسیا، اروپا و آمریکای شمالی یافت می‌شوند.

توصیف

درختان سرو معمولاً به ارتفاع‌هایی تا ۲۵ متر (۸۲ فوت) می‌رسند و به ویژه در جوانی دارای فرم هرمی هستند. بسیاری از آن‌ها با برگ‌های همیشه سبز و سوزنی شکل خود شناخته می‌شوند و مخروط‌های بذر آن‌ها شبیه به بلوط است. برخی از گونه‌ها در بلوغ دارای سرهای پهن و گسترش‌یافته می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به صورت درختچه‌هایی با ارتفاع کمتر از ۶ متر (۲۰ فوت) ظاهر شوند.

درخت نراد (Fir tree)

درخت نراد یکی از درختان همیشه‌سبز و سوزنی‌برگ است که از سرده Abies در خانواده Pinaceae قرار دارد. این سرده شامل حدود ۴۰ گونه درختی است که عمدتاً در مناطق معتدل نیم‌کره شمالی یافت می‌شوند. درختان نراد به دلیل ویژگی‌های زیست‌محیطی خاص خود، در طبیعت و صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارند.

ویژگی‌های زیست‌محیطی درخت نراد

درختان نراد برای رشد به خاک‌هایی با شرایط خاص نیاز دارند. این درختان نمی‌توانند خاک‌هایی با رطوبت زیاد، اسیدی زیاد یا خشکی زیاد را تحمل کنند. به عبارت دیگر، نراد به خاک‌های مرطوب و مناسب با شرایط متعادل نیاز دارد. بهترین آب و هوا برای این درختان، آب و هوای مدیترانه‌ای است که شامل تابستان‌های خشک و گرم و زمستان‌های ملایم است.

درخت نارون (Ulmus): معرفی و گونه‌ها

درخت نارون که در متون طب سنتی با نام "دردار" نیز شناخته می‌شود، عضوی از خانواده Ulmaceae و سرده Ulmus است. این درختان بیشتر در نواحی معتدل نیمکره شمالی یافت می‌شوند و به دلیل ویژگی‌های ظاهری و زیست‌محیطی خاص، از دیرباز مورد توجه مردم و دانشمندان در زمینه‌های مختلف، از جمله زیست‌شناسی، کشاورزی و طب سنتی بوده‌اند.

ویژگی‌های ظاهری و زیستی

درختان نارون معمولاً برگریز یا نیمه‌برگریز هستند و به‌طور معمول درختانی مقاوم به سرما و خشکی به شمار می‌روند. ارتفاع این درختان می‌تواند به بیش از ۳۰ متر برسد و تنه‌ای بلند و مستقیم دارند. برگ‌های آن‌ها معمولاً دراز، دندانه‌دار و زبر هستند و به رنگ سبز تیره می‌باشند. گل‌های نارون کوچک و بدون گلبرگ هستند و به‌صورت گروهی در پاییز یا اوایل بهار ظاهر می‌شوند.

درخت زبان‌گنجشک (Fraxinus) - معرفی، ویژگی‌ها و گونه‌ها

زبان‌گنجشک (نام علمی: Fraxinus) سرده‌ای از درختان گل‌دار است که در راسته‌ی نعناسانان قرار دارد. این درختان به دلیل ویژگی‌های خاص خود، از جمله استفاده در صنعت چوب، زیبایی ظاهری و سازگاری با محیط‌های مختلف، در بسیاری از مناطق جهان شناخته شده‌اند. گونه‌های مختلف این درخت در مناطق مختلف ایران و جهان پراکنده هستند و یکی از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آن‌ها در ایران، درخت زبان‌گنجشک معمولی یا Fraxinus excelsior است.

ویژگی‌های کلی درخت زبان‌گنجشک

درخت زبان‌گنجشک به عنوان یک گونه وابسته به نور، معمولاً در مناطق با خاک‌های غنی از مواد مغذی و تازه رشد می‌کند. این درخت در خاک‌هایی با ویژگی‌های خاص مانند رطوبت کافی و زهکشی خوب بهترین رشد را دارد. خاک‌های مناسب برای زبان‌گنجشک معمولاً عمیق و با pH بین 5 تا 8 هستند. این درخت به خوبی می‌تواند در خاک‌های مرطوب از فلات تا ارتفاع ۲۲۰۰ متر از سطح دریا رشد کند و در کنار سایر گونه‌های پهن‌برگ در جنگل‌ها به ویژه جنگل‌های هیرکانی، حضور دارد.

درخت صنوبر (Poplar) از خانواده Salicaceae است و به جنس Populus تعلق دارد. این درختان معمولاً به سرعت رشد کرده و در مناطق معتدل و نیمه‌معتدل شمالی دنیا یافت می‌شوند. درختان صنوبر برای استفاده‌های مختلف در صنعت چوب، بهبود خاک، و زینت‌کاری شهرت دارند. بیش از ۲۵۰ گونه مختلف از صنوبر وجود دارد که در نواحی مختلف دنیا پراکنده‌اند. برخی از این گونه‌ها به دلیل ویژگی‌های خاص خود، برای زراعت و باغبانی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

ویژگی‌ها

درختان صنوبر معمولاً دارای تنه‌ای بلند و مستقیم هستند که پوست آن‌ها در ابتدا صاف و سبز است، اما با گذشت زمان خاکستری و کمی ترک‌خورده می‌شود. برگ‌های صنوبر معمولاً به شکل دایره‌ای یا قلبی با لبه‌های دندانه‌دار هستند و در بیشتر گونه‌ها، برگ‌ها در هنگام وزش باد صدای خاصی تولید می‌کنند که به دلیل حرکت سریع برگ‌ها به همراه ساقه‌های نرم است. درختان صنوبر عموماً در فصول سرد به راحتی برگ‌های خود را می‌اندازند، بنابراین درختان برگ‌ریز هستند.

درخت بید (Willow)

درختان بید از سرده Salix هستند که حدود ۴۰۰ گونه مختلف دارند و عمدتاً در مناطق مرطوب و خاک‌های پرباران در نواحی سرد و معتدل نیم‌کره شمالی یافت می‌شوند. این درختان و درختچه‌ها به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود در طبیعت و استفاده‌های مختلف در صنایع گوناگون شناخته شده‌اند.

ویژگی‌ها

درختان بید معمولاً دارای پوست نرم و انعطاف‌پذیر هستند که می‌تواند به راحتی خم شود. چوب این درختان سخت است، اما شاخه‌های آن باریک و ظریف‌اند. ریشه‌های درختان بید بزرگ، فیبروسیتی و مقاوم هستند و از قسمت‌های بیرونی درخت نیز رشد می‌کنند. یکی از ویژگی‌های قابل توجه این درختان، شیرهٔ پوست آن‌ها است که حاوی مقادیر زیادی اسید سالیسیلیک است. این ترکیب به طور طبیعی در درمان‌های گیاهی استفاده می‌شود و پیش‌ساز داروهایی مانند آسپرین است.

درخت توس (یا غان) یکی از درختان مهم و مفید است که در مناطق مختلف نیم‌کره شمالی رشد می‌کند. این درخت متعلق به سرده Betula و خانواده Tingelaceae است و در بیشتر نواحی معتدل و زیرقطبی یافت می‌شود. درخت توس به دلیل ویژگی‌های ظاهری خاص و خواص دارویی‌اش شناخته شده است.

ویژگی‌های ظاهری درخت توس

درخت توس درختی است با شاخه‌هایی نسبتاً آویزان و قهوه‌ای رنگ که پوست تنه آن سفید و در قسمت پایین تنه کرک‌دار است. برگ‌های این درخت ساده و دندانه‌دار یا نوک‌دار هستند و روی شاخه‌ها به صورت متناوب قرار می‌گیرند. دمبرگ‌های برگ‌های توس بلند هستند و در آغاز رشد چسبنده‌اند. درخت توس یک پایه است، به این معنا که گل‌های نر و ماده آن جدا از هم و بر روی یک درخت قرار دارند. میوه درخت توس، که نوعی سمارای کوچک است، به شکل بالدار می‌باشد.

درخت سدر (Cedrus)

1. مقدمه درخت سدر یکی از درختان مقاوم و باارزش است که به خانواده Pinaceae تعلق دارد. این درخت به خاطر چوب سخت، معطر و مقاوم خود در برابر شرایط جوی مختلف و طول عمر بالا شهرت دارد. سدر در فرهنگ‌های مختلف به عنوان نمادی از استحکام، مقاومت و تقدس شناخته می‌شود و در طول تاریخ، از چوب آن برای ساخت بناها، کشتی‌ها، تابوت‌ها و حتی آثار هنری استفاده شده است.

2. ویژگی‌های ظاهری درخت سدر درخت سدر درختی بزرگ و همیشه‌سبز است که می‌تواند به ارتفاعی حدود ۳۰ تا ۴۰ متر برسد. این درخت دارای تاجی گسترده با شاخه‌هایی است که به صورت افقی رشد می‌کنند و در نهایت به شکل مخروطی در می‌آیند. برگ‌های سدر نیز به شکل سوزنی و متمایل به رنگ سبز تیره هستند. سدر در فصل بهار و تابستان پوشش سبز پررنگی دارد و در فصل زمستان همچنان برگ‌های خود را حفظ می‌کند.

درخت افرا (Maple)

1. مقدمه درخت افرا (به انگلیسی: Maple) یکی از درختان مهم و شناخته‌شده است که در بسیاری از نواحی جهان به ویژه در شمال نیم‌کره رشد می‌کند. این درخت به خانواده Aceraceae تعلق دارد و به دلیل چوب با کیفیت، برگ‌های زیبا، و شیره‌ی شیرین‌اش که برای تولید شیره افرا (Maple Syrup) استفاده می‌شود، شهرت دارد.

2. ویژگی‌های ظاهری درخت افرا درختان افرا معمولاً درختانی با سایز متوسط تا بزرگ هستند که ارتفاع آن‌ها می‌تواند به بیش از 30 متر برسد. این درختان برگ‌های پهن و پنجه‌ای دارند که در فصل پاییز رنگ‌های زرد، نارنجی و قرمز زیبا می‌گیرند و این تغییر رنگ باعث می‌شود که افرا به عنوان یک درخت زینتی محبوب باشد.