بز (نام علمی: Capra aegagrus hircus) یک زیرگونه اهلی‌شده از راستهٔ جفت‌سمان (Artiodactyla)، خانوادهٔ گاوان (Bovidae)، سرده بزهای کوهی (Capra) و گونه بز وحشی (C. aegagrus) است. این حیوان به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین دام‌ها در تاریخ بشر شناخته می‌شود و در بسیاری از مناطق جهان به‌ویژه در مناطق کوهستانی و خشک، پرورش می‌یابد. در این مقاله، به‌طور مفصل به تاریخچه، ویژگی‌ها، فرآیند اهلی‌سازی، تولیدمثل و زندگی بز پرداخته خواهد شد.
تاریخچه اهلی‌سازی بز
بز یکی از نخستین حیواناتی است که توسط انسان‌ها اهلی شده است. نخستین نشانه‌های اهلی‌سازی بز در ایران یافت شد و تاریخ آن به حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. با توجه به یافته‌های باستان‌شناسی، می‌توان گفت که اهلی‌سازی بز در ابتدا در مناطق کوهستانی، مانند کوه‌های زاگرس در ایران و آناتولی (ترکیه) آغاز شده است. در این مناطق، انسان‌ها شروع به نگهداری و پرورش بز برای استفاده از شیر، گوشت و پوست آن کرده‌اند. همچنین، بر اساس بررسی‌های انجام شده، نشانه‌هایی از کشتار بزغاله‌های نر برای تأمین گوشت در این دوره‌ها مشاهده می‌شود که به‌عنوان یکی از شاخص‌های اولیه اهلی‌سازی محسوب می‌شود.
ویژگی‌های فیزیکی و تفاوت‌های جنسیتی
بزها به‌طور کلی دارای بدن کوچکی هستند که معمولاً دارای پشم و موهای کوتاه یا بلند به رنگ‌های مختلف می‌باشند. در جنسیت‌های مختلف بزها، تفاوت‌های ظاهری نیز وجود دارد. به‌طور مثال، در بسیاری از زبان‌ها، برای تفکیک میان جنسیت‌های مختلف بز، از اصطلاحات متفاوتی استفاده می‌شود؛ به‌طوری‌که جنس نر بز را «کَل»، «یوور» یا «پازن» می‌نامند و جنس ماده آن به‌طور معمول «بز» شناخته می‌شود.
لهجه‌های مختلف بزها
یکی از ویژگی‌های جالب بزها این است که بسته به محل زندگی و گله‌ای که در آن قرار دارند، لهجه‌های مختلفی دارند. این لهجه‌ها به‌طور عمده ناشی از تفاوت‌های محیطی و اجتماعی گله‌ها هستند و می‌توانند نشان‌دهندهٔ نحوه تعاملات اجتماعی و ارتباطات بین اعضای یک گله با یکدیگر باشند.
تولیدمثل و چرخه زندگی
تولیدمثل در بزها به عوامل مختلفی از جمله نژاد، شرایط آب و هوایی و تغذیه بستگی دارد. در مناطقی که شرایط استوایی و گرمسیری حاکم است، بزها می‌توانند در تمام طول سال تولیدمثل کنند. اما در مناطق معتدل و سرد، فصل تولیدمثل به اواخر تابستان و پاییز محدود می‌شود. به‌طور معمول، آغاز سن زادآوری در بزها از حدود ۷ ماهگی تا ۱۹ ماهگی است، اما بسیاری از بزها تقریباً در یک سالگی قادر به تولیدمثل هستند.
دوره بارداری بز حدود پنج ماه است و بزغاله‌ها معمولاً در فصل بهار، به‌ویژه در ماه‌های اسفند تا اردیبهشت متولد می‌شوند. بزها معمولاً یک تا دو بزغاله به‌دنیا می‌آورند، اما در برخی موارد ممکن است تعداد بزغاله‌ها به سه عدد نیز برسد. بزغاله‌ها پس از تولد بسیار چالاک و بازیگوش هستند و به‌سرعت قادر به حرکت و دویدن همراه با مادر خود می‌شوند.
طول عمر و سلامتی
طول عمر بزها معمولاً بین ۸ تا ۱۲ سال است و میانگین آن در حدود ۱۰ سال می‌باشد. این حیوانات به‌عنوان یک دام مقاوم شناخته می‌شوند و در صورتی که از نظر تغذیه و شرایط بهداشتی به‌خوبی مراقبت شوند، می‌توانند سال‌ها به تولیدمثل و تولید شیر ادامه دهند. فرآیند تولیدمثل در بزها معمولاً تا زمانی ادامه می‌یابد که این حیوانات از نظر ژنتیکی و سلامتی در وضعیت مطلوب قرار داشته باشند.
نتیجه‌گیری
بزها از جمله حیوانات اهلی مهم و پرکاربرد در تاریخ بشر هستند که در طول هزاران سال، از منبعی حیاتی برای تأمین غذا و محصولات دیگر به شمار می‌رفته‌اند. فرآیند اهلی‌سازی و تطبیق این حیوان با محیط‌های مختلف باعث شده است که بزها در سراسر جهان پراکنده شوند و در مناطق مختلف با ویژگی‌های خاص خود زندگی کنند. تولیدمثل و طول عمر بزها تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد، اما در مجموع، این حیوانات به‌عنوان دام‌هایی مقاوم و سودمند برای بشر شناخته می‌شوند.