کتاب بهرام

آیا مار می‌تواند از دیوار بالا برود؟ ( ویدئو در انتهای همین مطلب)

مارها، با ظاهر بی‌دست‌وپا و خزنده‌شان، شاید در نگاه اول به‌عنوان جانورانی با توان حرکتی محدود به‌نظر برسند. اما دنیای زیست‌شناسی پر از شگفتی است. این پرسش که «آیا مار می‌تواند از دیوار بالا برود؟» نه‌تنها ذهن بسیاری را مشغول کرده، بلکه با مشاهدهٔ ویدیوهایی از مارهایی که از درزهای دیوارهای آجری یا حتی سطوح صاف بالا می‌روند، به بحثی جالب در فضای مجازی و علمی تبدیل شده است.

پاسخ کوتاه: بله، مارها می‌توانند از برخی دیوارها بالا بروند — اما نه همهٔ آن‌ها.

چطور مار بدون دست و پا بالا می‌رود؟

توانایی مارها در بالا رفتن به ساختار عضلانی پیشرفته، فلس‌های شکمی خاص و نوع سطحی که در حال بالا رفتن از آن هستند بستگی دارد.

۱. فلس‌های شکمی (Ventral Scales)

مارها دارای فلس‌های بزرگ و عضلانی در بخش زیرین بدن خود هستند که به‌صورت هماهنگ با انقباض ماهیچه‌ها کار می‌کنند. این فلس‌ها می‌توانند به سطوح ناصاف چنگ بزنند و به مار کمک کنند تا حرکت رو به بالا داشته باشد، درست مانند میخ‌هایی که در مسیر بالا رفتن گیر می‌کنند.

۲. نیروی اصطکاک و گره‌زنی

مارها بدن خود را به شکل‌های خاصی مانند حرف S خم می‌کنند و با ایجاد نقاط اصطکاک، بخشی از بدن را ثابت نگه می‌دارند و بقیه را بالا می‌کشند. این حرکت را درخت‌نوردی برخی مارها به‌وضوح می‌توان دید.

مار از چه نوع دیواری می‌تواند بالا برود؟

نکتهٔ مهم این است که مارها تنها از برخی انواع دیوار می‌توانند بالا بروند، نه هر سطحی.

✅ دیوارهای قابل صعود:

• دیوارهای آجری قدیمی با درزها و شکاف‌های کافی

• دیوارهای سنگ‌چین با برآمدگی و ناهمواری

• درختان یا نرده‌هایی با سطح زبر و غیرصاف

• دیوارهایی که برجستگی یا پنجره یا لبه‌هایی برای گرفتن دارند

در این حالت، مارها از درزهای دیوار مانند پله استفاده می‌کنند و بدن خود را در آن‌ها گره می‌زنند یا فشار می‌دهند تا بالا بروند. این دقیقاً همان چیزی است که در بسیاری از ویدیوها از جمله آن کلیپ معروف بالا رفتن مار از دیوار آجری دیده می‌شود.

❌ دیوارهای غیرقابل صعود:

• دیوارهای صاف مانند گچ، فلز، شیشه یا سرامیک

• دیوارهایی که هیچ درز یا برجستگی ندارند

• سطوحی که خشک و لغزنده هستند یا به سرعت گرم می‌شوند (مثلاً ورق‌های فلزی در آفتاب)

در این موارد، مار به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند اصطکاک کافی ایجاد کند و در بالا رفتن ناتوان خواهد بود.

انواع مارهایی که بالا می‌روند

همهٔ مارها توانایی درخت‌نوردی یا صعود ندارند. این توانایی در برخی گروه‌های خاص بیشتر دیده می‌شود:

۱. مارهای درخت‌زی (Arboreal Snakes)

مانند:

• مار سبز درختی (Green Tree Snake)

• بوآی درختی

• افعی‌های مناطق گرمسیری درخت‌زی

این مارها بدن باریک، عضلات قوی و فلس‌های شکمی پهن دارند که مخصوص صعود و حفظ تعادل روی شاخه‌ها و سطوح ناصاف است.

۲. مارهای خزندهٔ همه‌جارو (Generalist Crawlers)

مثل بسیاری از مارهای معمول در روستاها یا مناطق شهری، که اگرچه درخت‌زی نیستند اما در صورت نیاز می‌توانند از درزهای دیوار، تنهٔ درخت یا کُنده‌های چوبی بالا بروند — مخصوصاً در تعقیب طعمه یا فرار از خطر.

چرا مار ممکن است از دیوار بالا برود؟

رفتار مارها در بالا رفتن از سطوح عمودی ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد:

• جست‌وجوی طعمه: پرندگان، تخم‌ها یا جوندگانی که در دیوارها یا پشت بام‌ها لانه دارند.

• فرار از شکارچی: هنگامی که احساس خطر کند.

• گرما یا پناه: ورود به سوراخ یا شکاف دیوار برای گرما یا پناه گرفتن.

• کاوش محیط: مارها کنجکاو هستند و به محیط جدید واکنش نشان می‌دهند.

آیا باید از بالا رفتن مارها نگران باشیم؟

در مناطق شهری یا روستایی که دیوارها یا ساختارهای قدیمی و پر درز وجود دارند، دیدن مار در حال بالا رفتن دور از ذهن نیست. با این حال:

• بیشتر مارهایی که دیده می‌شوند بی‌خطرند یا سمی نیستند.

• در صورتی که مار به خانه یا سقف نفوذ کرده باشد، معمولاً به‌دنبال غذا یا پناه است نه برای حمله.

• بستن درزها، تمیز نگه داشتن محیط، و جلوگیری از انباشت آجر، هیزم یا زباله در کنار دیوارها بهترین راه جلوگیری از ورود مارهاست.

جمع‌بندی

مار می‌تواند از دیوار بالا برود — اگر دیوار شرایطش را داشته باشد.
توانایی بالا رفتن از دیوار بستگی به سه عامل دارد:

1. ساختار فیزیکی مار (ماهیچه‌ها و فلس‌ها)

2. نوع سطح دیوار (صاف یا ناصاف)

3. انگیزهٔ مار (طعمه، فرار، پناه)

بنابراین، دیدن مار روی دیوار یک پدیدهٔ نادر اما طبیعی است — نه جادویی، نه ترسناک‌تر از چیزی که واقعاً هست.

🔍 نکته تکمیلی: مارهایی که از درز آجر بالا می‌روند

در ویدیویی که به بالا رفتن مار از دیوار آجری اشاره دارد، به‌وضوح مشخص است که مار از شکاف‌های بین آجرها برای گره زدن و نگه داشتن بخشی از بدن خود استفاده می‌کند. این رفتار نه‌تنها ممکن است، بلکه یک نمونه از سازگاری پیچیدهٔ حرکتی در خزندگان است — گواهی دیگر بر توانایی‌های فرگشتی خارق‌العاده مارها.

فیلم بالا رفتن مار از دیوار: