شکمبه (که به انگلیسی به آن rumen گفته می‌شود) اولین بخش از معده چندبخشی نشخوارکنندگان است که به‌طور خاص در هضم مواد گیاهی نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضو، که به نام‌های دیگر شکنبه و علفدان نیز شناخته می‌شود، در واقع انشعابی از مری (سرخ‌نای) است و گنجایش آن تقریباً معادل یک‌هفتم وزن بدن حیوان است.
ساختار و آناتومی شکمبه
شکمبه از نظر آناتومیکی بین دنده‌های 7 و 8 و ابتدای لگن کشیده شده است. این عضو دارای دو سطح و دو لبه است:
- سطح چپ (سطح حجاب حاجز) که با دیواره شکم و ارگان‌هایی که در سمت چپ قرار دارند، در ارتباط است.
- سطح راست (سطح احشایی) که با روده‌ها، شیردان و هزارلا در ارتباط است.
لبه‌های شکمبه شامل:
- لبه بالایی یا پشتی که با سقف شکم در ارتباط است.
- لبه پایینی یا شکمی که با کف شکم در ارتباط است.
شکمبه به دو کیسه تقسیم می‌شود: کیسه پشتی و کیسه شکمی. این تقسیم‌بندی به‌وسیله دو شیار طولی انجام می‌شود و این شیارها با یک شیار عرضی ناقص ته کیسه‌ها را به دو بخش تقسیم می‌کنند. این ساختار آناتومیکی پیچیده به شکمبه کمک می‌کند تا به‌طور مؤثر وظایف خود را انجام دهد.
عملکرد شکمبه
شکمبه در درجه اول یک محل تخمیر میکروبی است که غذای جویده شده توسط حیوان را به تخمیر می‌گذارد. این تخمیر به تجزیه مواد گیاهی فیبری کمک می‌کند و اساس تفاوت تغذیه نشخوارکنندگان با غیرنشخوارکنندگان را تشکیل می‌دهد. در شکمبه، میلیاردها باکتری، پروتوزوآها و دیگر ریزسازواره‌ها وجود دارند که در فرآیند هضم و تخمیر نقش دارند.
حجم شکمبه تقریباً 90 درصد از حجم معده نشخوارکنندگان را تشکیل می‌دهد. در حقیقت، این عضو در سمت چپ حفره شکمی قرار دارد و بیشتر فضای شکم را اشغال می‌کند. در ابتدای شکمبه، دهانه معده قرار دارد که لوله مری را به شکمبه متصل می‌کند. سپس این مجرا به دیگر بخش‌های معده شامل نگاری، هزارلا و در نهایت شیردان ادامه می‌یابد.
ارتباط شکمبه با دیگر بخش‌های معده
شکمبه در ارتباط نزدیک با نگاری قرار دارد. این دو عضو با هم در ادامه مسیر هضم مواد غذایی عمل می‌کنند. از نظر ساختاری، شکمبه و نگاری توسط یک چین مشخص به‌نام چین شکمبه‌ای-نگاری از هم جدا می‌شوند. در دوران بچگی حیوان، وقتی که شیر می‌خورد، این چین به‌طور موقت به شیردان متصل می‌شود و در این حالت شیر به طور مستقیم وارد شیردان می‌شود.
ویژگی‌های داخلی شکمبه
سطح داخلی شکمبه به‌طور خاص برای جذب مواد مغذی طراحی شده است. در داخل شکمبه، پرزهایی به‌وجود آمده‌اند که شباهت زیادی به حوله دارند. این پرزهای فراوان، که به آن‌ها چین‌ها گفته می‌شود، کمک می‌کنند تا سطح جذب مواد مغذی به حداکثر برسد. این ویژگی باعث می‌شود که شکمبه بتواند مواد غذایی را به‌طور مؤثر هضم کرده و مواد مغذی مورد نیاز حیوان را فراهم کند.
نتیجه‌گیری
شکمبه به‌عنوان یک بخش کلیدی در دستگاه گوارش نشخوارکنندگان نقش بسیار مهمی در هضم مواد گیاهی ایفا می‌کند. این عضو نه تنها با تخمیر میکروبی مواد غذایی را تجزیه می‌کند، بلکه از طریق ساختار ویژه‌اش به جذب مؤثر مواد مغذی کمک می‌کند. همچنین، ارتباط پیچیده‌اش با دیگر بخش‌های معده نشان‌دهنده اهمیت شکمبه در فرآیند هضم و تغذیه نشخوارکنندگان است.