کتاب بهرام

معده (Stomach) یک عضو عضلانی و توخالی است که در دستگاه گوارش انسان و سایر مهره‌داران قرار دارد. این عضو وظیفه اصلی هضم اولیه غذا را بر عهده دارد. معده به شکل کیسه‌ای است که در بخش فوقانی شکم (Abdomen) و در سمت چپ بدن قرار دارد. این عضو به‌طور عمده از عضلات صاف تشکیل شده است و قادر است مواد غذایی را تجزیه و هضم کند.

ساختار و آناتومی معده

معده از چندین بخش مختلف تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در فرآیند هضم ایفا می‌کنند. این بخش‌ها عبارتند از:

1. دهانه مری (Cardia) – Cardiac Sphincter: این بخش جایی است که مری (Esophagus) به معده متصل می‌شود. دهانه مری به کمک یک دریچه عضلانی به نام "اسفنگتر" از ورود برگشتی مواد معده به مری جلوگیری می‌کند.

2. فوندوس معده (Fundus) – Fundus: قسمت فوقانی معده است که شکل برجسته دارد. فوندوس معمولاً محتویات هوا یا گاز را ذخیره می‌کند و در هضم اولیه غذا کمک می‌کند.

3. بدنه معده (Body) – Body of Stomach: این بخش عمده معده است و بخش اصلی هضم در آن اتفاق می‌افتد. بدنه معده محل نگهداری مواد غذایی است که بعد از ورود به معده، به تدریج به سمت پایین حرکت می‌کند.

4. پیلور (Pylorus) – Pyloric Sphincter: پیلور دریچه‌ای است که معده را از دوازدهه (Duodenum) جدا می‌کند. این بخش از طریق انقباضات عضلانی خود، اجازه می‌دهد تا غذا به تدریج از معده وارد روده باریک شود.

5. جدار داخلی معده (Mucosa) – Mucosa: این لایه داخلی معده است که ترشحات مختلفی تولید می‌کند، از جمله اسید معده (Hydrochloric Acid) و آنزیم‌ها، که به هضم غذا کمک می‌کنند. سلول‌های این لایه به طور خاص برای تولید این ترشحات طراحی شده‌اند.

6. لایه عضلانی معده (Muscular Layer) – Muscularis: لایه عضلانی معده شامل سه لایه مختلف عضله است که به شکل مارپیچی در اطراف معده قرار دارند. این عضلات مسئول حرکت مواد غذایی در داخل معده و مخلوط کردن آن‌ها با ترشحات معده هستند. این عمل را دستگاه همزنی (Churning) می‌نامند.

فرآیند هضم در معده

معده در فرآیند هضم به‌ویژه هضم پروتئین‌ها نقش حیاتی دارد. وقتی غذا از مری وارد معده می‌شود، اسید هیدروکلریک (HCl) و آنزیم‌های مختلف در معده ترشح می‌شوند. مهم‌ترین آنزیم موجود در معده پپسین (Pepsin) است که به تجزیه پروتئین‌ها به اسیدهای آمینه (Amino Acids) کمک می‌کند. این آنزیم در محیط اسیدی به حداکثر کارایی خود می‌رسد.

1. ترشح اسید معده – Gastric Acid Secretion: اسید هیدروکلریک در معده توسط سلول‌های خاص به نام سلول‌های پاریِتال (Parietal Cells) ترشح می‌شود. این اسید به تجزیه غذاها کمک کرده و محیط اسیدی را برای فعالیت آنزیم‌ها فراهم می‌آورد.

2. ترشح آنزیم‌ها – Enzyme Secretion: آنزیم‌های دیگری مانند پپسینوژن (Pepsinogen) که به پپسین تبدیل می‌شود، از سلول‌های اصلی معده ترشح می‌شوند. این آنزیم پروتئین‌ها را به قطعات کوچکتر تجزیه می‌کند.

3. مخلوط شدن غذا – Gastric Motility: عضلات معده با انقباضات خود، مواد غذایی را با ترشحات معده مخلوط کرده و به این ترتیب، غذا به یک مایع نیمه‌مایع به نام کیموس (Chyme) تبدیل می‌شود.

وظایف و عملکردهای معده

معده چندین وظیفه حیاتی در دستگاه گوارش ایفا می‌کند:

1. هضم اولیه – Primary Digestion: معده اولین مرحله از هضم مواد غذایی، به‌ویژه پروتئین‌ها را آغاز می‌کند. اسید معده و آنزیم‌های گوارشی در این مرحله نقش اصلی را دارند.

2. ذخیره غذا – Food Storage: معده به‌عنوان یک مخزن عمل می‌کند و به تدریج غذا را به روده کوچک می‌فرستد. این کار به دستگاه گوارش اجازه می‌دهد که به آرامی و به‌طور مداوم غذا را هضم و جذب کند.

3. محیط اسیدی – Acidic Environment: محیط اسیدی معده نه تنها برای هضم غذا ضروری است، بلکه به‌عنوان یک دفاع طبیعی در برابر میکروب‌ها و باکتری‌های مضر نیز عمل می‌کند.

4. ترشح هورمون‌ها – Hormonal Secretion: معده همچنین هورمون‌هایی مانند گاسترین (Gastrin) را ترشح می‌کند که به تنظیم فعالیت‌های مختلف معده کمک می‌کند، از جمله تحریک ترشح اسید معده و انقباضات عضلانی.

بیماری‌ها و مشکلات معده

معده ممکن است به دلیل عوامل مختلفی دچار مشکلات و بیماری‌ها شود. برخی از این بیماری‌ها شامل:

1. زخم معده (Peptic Ulcer): زخم‌هایی هستند که به دلیل اسید معده و یا عفونت هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) در جدار معده ایجاد می‌شوند.

2. گاستریت (Gastritis): التهاب جدار معده که می‌تواند به علت مصرف داروهای خاص، استرس، عفونت یا رژیم غذایی نادرست رخ دهد.

3. رفلاکس معده به مری (GERD): زمانی که محتویات معده به مری برگشت پیدا کرده و باعث سوزش سر دل و آسیب به پوشش مری می‌شود.

نتیجه‌گیری

معده عضو حیاتی در فرآیند هضم غذا است که با تولید اسید و آنزیم‌های گوارشی، غذا را به فرم قابل جذب برای بدن تبدیل می‌کند. همچنین، این عضو با حرکت دادن و مخلوط کردن مواد غذایی به تسهیل هضم کمک می‌کند. تنظیم عملکرد معده از طریق هورمون‌ها و انقباضات عضلانی انجام می‌شود که نقش کلیدی در سلامت گوارشی ایفا می‌کنند.