دوره فحلی یا دوره پذیرش (Estrous cycle) به مدت زمانی اشاره دارد که در آن پستانداران ماده آماده باروری هستند و به دنبال شریکی برای زادآوری می‌گردند. این دوره یکی از مراحل حیاتی در چرخه زندگی پستانداران است و به دلایل بیولوژیکی و تکاملی برای ادامه نسل بسیار اهمیت دارد. در این مقاله به ویژگی‌ها، زمان‌بندی و تفاوت‌های موجود در چرخه فحلی در پستانداران خواهیم پرداخت.
1. تعریف و مشخصات دوره فحلی
دوره فحلی به طور کلی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که در آن پستانداران ماده به‌طور فیزیکی و رفتاری آماده جفت‌گیری هستند. در این دوره، فعالیت‌های جنسی در جانوران شدت می‌گیرد و آن‌ها تلاش می‌کنند تا جفتی برای تولید مثل بیابند. در این زمان، تغییرات فیزیکی و رفتاری مشخصی در جانوران رخ می‌دهد. به طور خاص، در برخی از گونه‌ها، مانند گربه‌ها، وضعیت بدنی خاصی مشاهده می‌شود که به‌صورت خمیدگی در ستون فقرات و کمر نشان داده می‌شود، که به راحتی قابل تشخیص است. این تغییرات فیزیکی به جانور کمک می‌کند تا آمادگی خود برای جفت‌گیری را به سایر جانوران نشان دهد.
2. چرخه پذیرش و زمان تخمک‌گذاری
چرخه پذیرش یا چرخه جنسی، به صورت تناوبی رخ می‌دهد و شامل چندین مرحله است که در آن زمان تخمک‌گذاری (زمان آزاد شدن تخمک) به اوج خود می‌رسد. در این دوره، جانوران ماده به جستجوی شریک جنسی می‌پردازند تا تخمک‌گذاری به‌درستی صورت گیرد. در برخی گونه‌ها، تخمک‌گذاری مستقیماً به آمیزش جنسی وابسته است، به این معنی که تنها پس از آمیزش، تخمک‌گذاری رخ می‌دهد. اما در برخی دیگر از گونه‌ها، تخمک‌گذاری به‌طور مستقل از آمیزش صورت می‌گیرد و در زمان‌های خاصی از چرخه تولید مثل اتفاق می‌افتد.
3. تفاوت‌های میان گونه‌ها
چرخه فحلی در گونه‌های مختلف پستانداران تفاوت‌های قابل توجهی دارد. برای مثال، در برخی از پستانداران مانند انسان‌ها و برخی از نخستی‌ها، تخمک‌گذاری به دوره فحلی وابسته نیست و ممکن است در هر زمان از سال رخ دهد. این ویژگی باعث می‌شود که مفهوم دوره فحلی در این گونه‌ها کمتر قابل تشخیص باشد. در این موارد، اگر شرایط برای آمیزش جنسی فراهم باشد، تخمک‌گذاری می‌تواند در هر زمانی از سال صورت گیرد.
در میان دیگر جانوران، دوره‌ای از عدم باروری وجود دارد که در آن احتمال باروری به حداقل می‌رسد. در این دوره، تماس میان اسپرم و تخمک کمتر اتفاق می‌افتد و شانس باروری کاهش می‌یابد. این دوره‌های غیر باروری معمولاً به‌طور طبیعی و به منظور تنظیم باروری در زمان‌های خاصی از سال به وجود می‌آیند.
4. انواع جانوران بر اساس تعداد دوره فحلی
پستانداران را می‌توان بر اساس تعداد دوره‌های فحلی در طول سال به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
تک‌پذیرش (Monoestrous): در این گونه‌ها تنها یک دوره فحلی در سال اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، گوسفندها جزو این دسته قرار دارند و فقط در یک فصل خاص از سال آمادگی برای جفت‌گیری دارند. در این گونه‌ها، چرخه فحلی محدود به زمان خاصی است و باروری فقط در این دوره ممکن است.
چندپذیرش (Polyestrous): در این گونه‌ها، چندین دوره فحلی در طول سال مشاهده می‌شود. خرگوش‌ها یکی از مثال‌های بارز این گروه هستند که می‌توانند در چندین دوره در سال جفت‌گیری کرده و باروری داشته باشند. این نوع چرخه فحلی به جانوران این امکان را می‌دهد تا در زمان‌های مختلف سال به جفت‌گیری پرداخته و نسل‌های جدیدی تولید کنند.
5. نتیجه‌گیری
دوره فحلی یا دوره پذیرش در پستانداران یک فرآیند مهم و پیچیده است که بر اساس ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری در گونه‌های مختلف پستانداران متفاوت است. این دوره نه تنها برای بقای گونه‌های مختلف اهمیت دارد، بلکه به درک بهتر رفتارهای جانوری نیز کمک می‌کند. از آنجا که دوره فحلی به تولید مثل مرتبط است، درک آن می‌تواند در زمینه‌های مختلفی همچون حفاظت از حیات وحش، مدیریت جمعیت‌های جانوری و حتی بهبود برنامه‌های تکثیر در محیط‌های کنترل‌شده مفید واقع شود.