چرا دریاها شور هستند اما رودها شیرین؟

🔹 مقدمه

وقتی کنار رودخانه می‌نشینی و دستت را در آب فرو می‌بری، خنکای شیرین و زلالی را حس می‌کنی. اما کافی است پا به دریا بگذاری تا طعم متفاوتی بر زبانت بنشیند: شوری! پرسش اینجاست: چرا این تفاوت وجود دارد؟ چرا همه‌ی رودها و چشمه‌ها شیرین‌اند اما دریاها و اقیانوس‌ها شور؟

این پرسش ساده، یکی از دروازه‌های ورود به داستانی عظیم در زمین‌شناسی، چرخه‌ی آب و حتی تاریخ سیاره‌ی ماست.

🔹 آب از کجا می‌آید؟

آب‌های روی زمین عمدتاً از دو منبع بزرگ سرچشمه می‌گیرند:

1. آب‌های باران و برف که از ابرها به سطح زمین می‌ریزند.

2. ذوب یخ‌ها و چشمه‌ها که ریشه در سفره‌های زیرزمینی دارند.

این آب‌ها در آغاز تقریباً خالص‌اند و شوری خاصی ندارند. اما وقتی وارد مسیر خود در دل خاک و سنگ می‌شوند، داستان تغییر می‌کند.

🔹 سفر آب در دل زمین

باران وقتی به زمین می‌ریزد، در مسیر خود با سنگ‌ها و خاک‌ها تماس پیدا می‌کند. این آب «اسید ضعیف» است چون کمی دی‌اکسیدکربن از هوا در خود حل کرده. به همین دلیل می‌تواند ذره‌ذره از سنگ‌ها مواد معدنی مثل سدیم، کلسیم، پتاسیم و کلر را در خود حل کند.

وقتی این آب‌ها جمع می‌شوند و رودخانه را تشکیل می‌دهند:

• رودها شیرین باقی می‌مانند چون حجم نمک در آن‌ها نسبت به آب بسیار کم است.

• آب رود مدام در حرکت است و نمک فرصت انباشت زیاد ندارد.

🔹 چرا دریاها شور می‌شوند؟

اینجاست که تفاوت اصلی نمایان می‌شود:

1. تجمع میلیون‌ها ساله نمک

   • همه‌ی رودها در نهایت به دریا و اقیانوس می‌ریزند.

   • هر رود مقدار کمی نمک حمل می‌کند، اما این فرآیند در طول میلیون‌ها سال، حجم عظیمی از نمک را به دریاها رسانده است.

2. تبخیر آب بدون خروج نمک

   • وقتی آب دریا تبخیر می‌شود، فقط مولکول‌های آب بالا می‌روند و ابرها را می‌سازند.

   • نمک و مواد معدنی در دریا باقی می‌مانند.

   • این چرخه بی‌وقفه ادامه یافته و شوری دریا را افزایش داده است.

3. فعالیت‌های زمین‌شناسی

   • شکاف‌های کف اقیانوس‌ها (Hydrothermal Vents) مواد معدنی تازه، به‌ویژه یون‌های کلر و سدیم، وارد آب می‌کنند.

   • این فرآیند سهم بزرگی در حفظ شوری دریا دارد.

🔹 شوری دریاها یکسان نیست

• اقیانوس اطلس شورتر از اقیانوس آرام است، چون تبخیر بیشتری دارد.

• دریای خزر و دریاچه‌ی آرال به‌مراتب شورتر می‌شوند چون رودهایی به آن‌ها می‌ریزند ولی خروجی به دریا ندارند؛ در نتیجه نمک انباشته می‌شود.

• دریای مرده یکی از شورترین نقاط جهان است؛ شناور شدن روی آب آن بدون تلاش، یکی از عجایب طبیعی زمین است.

🔹 اگر دریاها شور نبودند…

• حیات دریایی شکلی کاملاً متفاوت داشت. بیشتر جانداران به شوری خاصی وابسته‌اند.

• چرخه‌ی مواد شیمیایی و معدنی زمین مختل می‌شد.

• حتی ممکن بود زمین در تأمین برخی مواد معدنی اساسی برای زندگی، ناتوان باشد.

🔹 رودها چرا همچنان شیرین‌اند؟

• آب رودخانه‌ها پیوسته در جریان است، پس فرصت انباشت نمک زیاد را ندارد.

• بارش‌های تازه مدام آب شیرین جدید وارد می‌کنند.

• تبخیر رودها نسبت به دریا ناچیز است، بنابراین نمک‌ها جا نمی‌مانند.

🔹 یک نگاه تاریخی

• در آغاز پیدایش زمین، باران‌های اسیدی بر پوسته‌ی داغ می‌باریدند و دریاهای نخستین را پدید آوردند.

• همین فرآیند شست‌وشوی سنگ‌ها و انتقال نمک، میلیاردها سال ادامه یافته و امروز اقیانوس‌های زمین به میانگین شوری ۳.۵ درصد رسیده‌اند.

• جالب است بدانیم اگر همه‌ی نمک‌های دریاها را بیرون بکشیم و روی خشکی زمین پخش کنیم، لایه‌ای ۱۵۰ متری از نمک کل سطح قاره‌ها را می‌پوشاند!

🔹 جمع‌بندی

• رودها شیرین‌اند چون جریان مداوم و تازه شدنشان مانع تجمع نمک می‌شود.

• دریاها شورند چون نمک حاصل از میلیون‌ها سال شست‌وشوی زمین در آن‌ها انباشته شده و تبخیر، آب را می‌برد ولی نمک را نه.

• این تفاوت ساده، راز بقای اکوسیستم‌های متفاوت در خشکی و دریاست.

​​​​​​​متن انگلیسی این مقاله