کتاب بهرام

تنگه باس (Bass Strait) یک تنگه است که ایالت جزیره‌ای تاسمانی را از سرزمین اصلی استرالیا جدا می‌کند. این تنگه به‌طور خاص ساحل ایالت ویکتوریا را از تاسمانی جدا می‌کند و به عنوان مهم‌ترین مسیر آبی میان خلیج بزرگ استرالیا و دریای تاسمان شناخته می‌شود. علاوه بر این، تنگه باس تنها مسیر دریایی ورودی به بندر پررونق فیلیپ است.

تنگه باس ۸۰۰۰ سال پیش و در پایان دوره یخبندان آخر با بالا آمدن سطح دریا شکل گرفت و به نام جرج باس، کاشف و پزشک انگلیسی، از سوی استعمارگران اروپایی نامگذاری شد. جرج باس (۱۷۷۱–۱۸۰۳) به دلیل کاوش‌هایش در این منطقه و شناسایی مسیرهای آبی این تنگه، از سوی اروپایی‌ها مورد تقدیر قرار گرفت.

حدود و مرزهای تنگه باس

تاسمانی، جزیره‌ای زیبا و ایالتی در جنوب شرق استرالیا است که ویژگی‌های طبیعی منحصر به فردی دارد. این جزیره در ۲۰۰ کیلومتری جنوب شرقی قارهٔ اقیانوسیه قرار دارد و تنگهٔ باس آن را از خاک اصلی استرالیا جدا می‌کند. مرکز ایالت تاسمانی شهر هوبارت است.

جمعیت و مساحت

تاسمانی با مساحت ۶۸٬۳۳۲ کیلومتر مربع (۲۶٬۳۸۳ مایل مربع) یکی از ایالات کوچک استرالیا به شمار می‌رود و جمعیت آن حدود ۵۰۹٬۹۶۵ نفر است.

تاریخچه

تاسمانی در طول بخش عمده‌ای از صد هزار سال گذشته به قاره استرالیا متصل بود. به همین دلیل، احتمالاً انسان‌ها به محض ورود به استرالیا، به این جزیره نیز رسیدند. اما حدود ۱۰ هزار سال پیش، پس از بالا رفتن سطح دریاها، تاسمانی از خاک اصلی جدا شد. اولین ساکنان بومی این جزیره حدود ۶۰ هزار سال پیش به استرالیا وارد شدند.

اقیانوس هند، سومین اقیانوس بزرگ جهان پس از اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس است که مساحتی معادل ۷۰۵۶۰ هزار کیلومتر مربع (۲۷۲۴۰۰۰۰ مایل مربع) را پوشش می‌دهد و تقریباً ۲۰٪ از سطح آب‌های کره زمین را شامل می‌شود. این اقیانوس از شمال به قاره آسیا، از غرب به آفریقا، و از شرق به استرالیا محدود می‌شود و از سمت جنوب به اقیانوس منجمد جنوبی یا قطب جنوب می‌رسد.

یکی از ویژگی‌های برجسته اقیانوس هند، این است که تماماً در نیمکره شرقی قرار دارد و بر خلاف اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام که از چند طرف به خشکی‌ها محدود می‌شوند، این اقیانوس از سه طرف به خشکی‌ها و مجمع‌الجزایرهایی مانند شبه قاره هند، آفریقا، استرالیا و جزایر مختلف محدود است. در دریاهای حاشیه‌ای این اقیانوس می‌توان به دریای آندامان، دریای عرب، خلیج بنگال و دریای لاکادیو اشاره کرد که از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی اهمیت زیادی دارند.

هسته زمین (Earth's Core) یکی از بخش‌های اصلی و عمیق‌ترین قسمت‌های ساختار داخلی زمین است. این قسمت از سیاره ما به دلیل شرایط فیزیکی و دمایی خاص، نقش بسیار مهمی در پایداری و فعالیت‌های زمین‌شناسی دارد. هسته زمین در اعماق بیش از ۲،۹۰۰ کیلومتری سطح قرار دارد و اطلاعات زیادی در مورد آن به کمک مطالعات زمین‌لرزه‌ها، امواج صوتی، و مدل‌های کامپیوتری به دست آمده است.

1. ساختار هسته زمین

هسته زمین از دو لایه اصلی تشکیل شده است:

• هسته درونی (Inner Core)
• هسته بیرونی (Outer Core)

این دو بخش از نظر ترکیب و ویژگی‌های فیزیکی تفاوت‌های زیادی دارند.

1.1. هسته درونی

• ترکیب: هسته درونی عمدتاً از آهن (Fe) و نیکل (Ni) تشکیل شده است. این لایه شامل مقدار کمی از سایر عناصر سنگین مانند کبالت (Co) و گوگرد (S) نیز می‌باشد.

کمربند آلپاید (Alpide belt)، که به نام کمربند کوه‌زایی آلپاید - هیمالیان نیز شناخته می‌شود، یک ناحیه گسترده و فعال از زمین است که به‌طور عمده شامل رشته‌کوه‌ها و مناطق زلزله‌خیز در امتداد حاشیهٔ جنوبی اوراسیا است. این کمربند زلزله‌ای بیش از ۱۵۰۰۰ کیلومتر طول دارد و از جاوه و سوماترا آغاز شده و از طریق هیمالیا و دریای مدیترانه از اقیانوس اطلس خارج می‌شود.

در این مسیر، رشته‌کوه‌های مهمی همچون آلپ، کارپات، آسیای کوچک، ایران، هندوکش، هیمالیا، و کوه‌های جنوب شرق آسیا در این ناحیه قرار دارند. به همین دلیل، این منطقه یکی از نواحی مهم از نظر فعالیت‌های زمین‌شناسی و لرزه‌ای جهان محسوب می‌شود.

از نظر فعالیت زلزله‌ای، کمربند آلپاید پس از حلقه آتش، دومین منطقه لرزه‌ای فعال جهان است. این کمربند بیش از ۶/۵٪ از زمین‌لرزه‌های دنیا را به خود اختصاص داده است که در میان آنها ۱۷٪ از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین زمین‌لرزه‌ها نیز رخ می‌دهد. این آمار نشان‌دهندهٔ خطرات و تهدیدات طبیعی موجود در این ناحیه است و نشان می‌دهد که کمربند آلپاید به‌ویژه در مناطق کوهستانی و نزدیک به مرزهای صفحات تکتونیکی، از بیشترین میزان زمین‌لرزه‌ها و فعالیت‌های لرزه‌ای برخوردار است.

رشته‌کوه آلپ (به انگلیسی : Alps) یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مجموعه‌های کوهستانی جهان است که به طور کامل در قاره اروپا واقع شده است. این رشته‌کوه در حدود ۱٬۲۰۰ کیلومتر (۷۵۰ مایل) امتداد دارد و در هفت کشور مختلف اروپایی شامل فرانسه، سوئیس، ایتالیا، لیختن‌اشتاین، آلمان، اتریش و اسلوونی کشیده شده است. از غرب به شرق، آلپ به طور عمده از نیس در فرانسه آغاز شده و تا تریسته در ساحل دریای آدریاتیک و وین در اتریش ادامه می‌یابد.

تشکیل و ویژگی‌های جغرافیایی آلپ

کوه‌های آلپ به دلیل برخورد صفحات تکتونیکی آفریقا و اوراسیا در طول ده‌ها میلیون سال شکل گرفته‌اند. این برخورد و فشرده‌ شدن شدید لایه‌های زمین موجب بالا آمدن سنگ‌های رسوبی دریایی و چین‌خوردگی‌های وسیعی در این منطقه شده است که امروزه به شکل قله‌های بلند و برجسته‌ای مانند مون بلان و ماترهورن دیده می‌شود. مون بلان، که ۴٬۸۰۹ متر ارتفاع دارد، مرتفع‌ترین قله آلپ است و در مرز فرانسه و ایتالیا قرار دارد. علاوه بر این، در منطقه آلپ بیش از ۱۲۸ قله‌ای که ارتفاع آنها از ۴٬۰۰۰ متر بیشتر است، وجود دارد.

کوه کلیمانجارو (به انگلیسی: Mount Kilimanjaro) یکی از معروف‌ترین و بلندترین کوه‌های قاره آفریقا است که با ارتفاع ۵۸۸۵ متر از دامنه و ۵۸۹۵ متر از سطح دریا، به‌عنوان بلندترین قله این قاره شناخته می‌شود. این کوه آتشفشانی نیمه خاموش در کشور تانزانیا قرار دارد و در مرز این کشور با کنیا واقع شده است. کلیمانجارو به‌دلیل ارتفاع زیاد و همچنین زیبایی‌های طبیعی و مناظر شگفت‌انگیز خود، یکی از مقاصد محبوب برای کوهنوردان و گردشگران سراسر دنیا به شمار می‌رود.

ساختار کوه کلیمانجارو

کوه کلیمانجارو دارای سه مخروط آتشفشانی است که هرکدام ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارند. بلندترین قله این مجموعه، قله "کیبو" است که با ارتفاع ۵۸۵۹ متر از سطح دریا، به‌عنوان نقطه اوج کوه کلیمانجارو شناخته می‌شود. سایر مخروط‌های آتشفشانی این کوه عبارتند از:

1. کیبو: بلندترین قله و معروف‌ترین قسمت کلیمانجارو است. این قله، نقطه‌ای است که اغلب کوهنوردان به‌عنوان هدف اصلی صعود انتخاب می‌کنند.

گندوآنا (Gondwana)، یا گندوانالند، یکی از بزرگ‌ترین ابرقاره‌های دوران پیشین‌زیستی نو است که در حدود ۵۵۰ میلیون سال پیش تشکیل شد و تا ژوراسیک (حدود ۱۸۰ میلیون سال پیش) به وجود خود ادامه داد. این ابرقاره پس از تقسیم ابرقاره پانگه‌آ به دو قسمت اصلی، گندوآنا و لورازیا، شکل گرفت. در آن زمان، میان این دو ابرقاره جدید دریای وسیعی به نام دریای تتیس وجود داشت که در حال حاضر می‌توان ردپای آن را در دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه مشاهده کرد.

ساختار و ترکیب گندوآنا

گندوآنا شامل بسیاری از سرزمین‌های امروزی است و تقریباً دو سوم از مساحت قاره‌های فعلی زمین را در بر می‌گیرد. این ابرقاره شامل قاره‌های آفریقا، اقیانوسیه، آمریکای جنوبی، قطب جنوب و بخش‌هایی از شبه‌جزیره هند است. در حدود ۱۱۵ میلیون سال پیش و در دوره کرتاسه، گندوآنا شروع به تقسیم شدن کرد و به بخش‌هایی که امروزه به شکل قاره‌های مستقل شناخته می‌شوند، تبدیل شد.

آمریکای شمالی یکی از قاره‌های مهم و بزرگ جهان است که در بخش شمالی کره‌زمین قرار دارد و به‌طور گسترده‌ای در زمینه‌های جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی تأثیرگذار است. این قاره با داشتن کشورهای قدرتمند و منابع طبیعی فراوان، نقشی برجسته در عرصه جهانی ایفا می‌کند.

1. جغرافیا و تقسیم‌بندی قاره آمریکای شمالی

آمریکای شمالی شامل چندین کشور و منطقه‌ است و از نظر جغرافیایی، به‌طور کلی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:

• شمالی‌ترین منطقه: شامل کانادا، که دومین کشور بزرگ جهان از نظر مساحت است، و آلاسکا که بخشی از ایالات متحده است.
• جنوبی‌ترین منطقه: کشور مکزیک که از نظر فرهنگی و جغرافیایی ارتباط نزدیکی با کشورهای آمریکای مرکزی دارد.
• مناطق جزیره‌ای: شامل کشورهای کوچک و جزایر متعددی در دریای کارائیب و اقیانوس اطلس، مانند کوبا، جامائیکا، هائیتی، پورتو ریکو (که یک منطقه غیر مستقل تحت سلطه ایالات متحده است) و جزایر باهاما.

بیابان‌ها مناطق خشک و کم‌آب در سطح زمین هستند که به دلیل میزان بارش بسیار کم، پوشش گیاهی محدودی دارند. این مناطق می‌توانند به دلیل دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین به عنوان بیابان‌های داغ یا سرد طبقه‌بندی شوند. در اینجا به معرفی و ویژگی‌های معروف‌ترین بیابان‌ها در سطح جهان پرداخته می‌شود:

1. بیابان صحرا (Sahara Desert)

بیابان صحرا بزرگ‌ترین بیابان داغ جهان است که در شمال آفریقا قرار دارد. این بیابان شامل بخش‌هایی از کشورهای مراکش، الجزائر، تونس، لیبی، مصر، سودان، موریتانی، مالی، نیجر، چاد و نیجریه می‌شود.

• مساحت: حدود 9.2 میلیون کیلومتر مربع
• ویژگی‌ها: صحرا به دلیل گرمای شدید و کمبود بارش، یکی از خشک‌ترین مناطق زمین است. برخی نواحی این بیابان حتی ممکن است تا 10 سال یا بیشتر بدون بارش باران باشند.