دوره ژوراسیک (Jurassic Period) یا ژورایی یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین دوره‌های زمین‌شناسی در دوران میانه‌زیستی (مزوزوئیک) است که در حدود ۱۹۹.۶ میلیون سال پیش آغاز و حدود ۱۴۵.۵ میلیون سال پیش پایان یافت. این دوره به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: ژوراسیک پسین، میانی و پیشین. نام "ژوراسیک" از کوه‌های ژورا در آلپ گرفته شده است که در شمال‌شرقی فرانسه واقع شده‌اند. این دوره یکی از دوره‌های کلیدی در تاریخ زمین‌شناسی به شمار می‌رود و تحولات عظیمی در زیست‌کره زمین در این زمان اتفاق افتاد.
1. تکامل و تنوع زیستی در دوره ژوراسیک
دوره ژوراسیک شاهد ظهور و تکامل بسیاری از موجودات زنده بود که برخی از آن‌ها تا امروز باقی‌مانده‌اند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این دوره، تنوع زیستی بالای آن است. در این دوره، انواع مختلفی از موجودات زنده، از جمله دایناسورها، ماهی‌ها، پرندگان اولیه و دوزیستان، به رشد و تکامل رسیدند.
1.1 ظهور اولین پرندگان
یکی از مهم‌ترین تحولات این دوره، ظهور اولین پرندگان است. پرندگان اولیه به تدریج از دایناسورهای بال‌دار تکامل یافتند و ویژگی‌هایی چون پرها، توانایی پرواز و ویژگی‌های جسمی خاص پرندگان امروزی در آن‌ها شکل گرفت. از معروف‌ترین این پرندگان، آرکئوپتریکس (Archaeopteryx) است که یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده پرندگان است. آرکئوپتریکس ویژگی‌های دایناسورها و پرندگان را به طور همزمان در خود داشت، به گونه‌ای که در آن واحد توانایی پرواز و ویژگی‌های بدنی دایناسورها مانند دندان‌ها و دُم را نشان می‌داد.
1.2 تنوع دایناسورها
دایناسورها در دوره ژوراسیک به اوج تنوع خود رسیدند و این دوره را به یکی از دوران‌های طلایی برای دایناسورها تبدیل کرد. در این زمان، دایناسورهای گیاه‌خوار و گوشت‌خوار به انواع مختلفی تکامل یافتند و به اشکال مختلف در محیط‌های مختلف زندگی می‌کردند. دایناسورهایی مانند آبیتورهای گوشت‌خوار و سوسک‌دین‌ها و سایکلوسورها در این دوره به اوج تکامل خود رسیدند.
1.3 ظهور دوزیستان جدید
دوزیستان در دوره ژوراسیک نیز تنوع زیادی پیدا کردند. اولین قورباغه‌ها که مشابه گونه‌های امروزی بودند، در این دوره ظهور کردند. این موجودات، از ویژگی‌های خاص خود مانند توانایی زندگی در هر دو محیط خشکی و آب برخوردار بودند. در این دوره، بسیاری از دوزیستان بزرگ و کوچک در آب‌ها و مناطق مرطوب زندگی می‌کردند و به اکوسیستم‌های مختلف اهمیت زیادی می‌بخشیدند.
2. شرایط جغرافیایی و اقلیمی دوره ژوراسیک
از لحاظ جغرافیایی، دوره ژوراسیک تفاوت چندانی با دوره پیش از خود نداشت. در ابتدای این دوره، قاره‌ها به طور عمده در موقعیت‌های مشابه قرار داشتند، اگرچه در حال حرکت به سمت موقعیت‌های کنونی خود بودند. قاره‌ها همچنان به شکل یک ابرقاره به نام پنگئا در حال تقسیم و پراکندگی بودند. در این دوره، اقلیم زمین نسبتا گرم و معتدل بود که باعث افزایش تنوع گیاهی و جانوری شد.
در این دوران، اکوسیستم‌های مختلفی از جنگل‌های گرمسیری تا بیابان‌های خشک وجود داشت که به حمایت از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری کمک می‌کرد. همچنین، شرایط اقلیمی در این دوره به طور کلی ملایم بود و بارش‌های زیاد باعث رونق گیاهان و جنگل‌ها می‌شد. این شرایط مساعد، به نوبه خود باعث افزایش جمعیت دایناسورها و دیگر موجودات مانند دوزیستان و ماهی‌ها شد.
3. تحولات زیست‌محیطی و اقلیمی
در دوره ژوراسیک، تغییرات اقلیمی در مقیاس کوچکتری نسبت به دوره‌های بعدی رخ داد. در این دوره، تغییرات شدید اقلیمی که در دوره‌های بعدی مانند کرتاسه مشاهده می‌شود، دیده نمی‌شد. بنابراین، تنوع زیستی در این دوره بیشتر تحت تأثیر شرایط اقلیمی معتدل و تغییرات زمین‌شناسی قرار داشت.
4. پایان دوره ژوراسیک
دوره ژوراسیک در حدود ۱۴۵.۵ میلیون سال پیش پایان یافت. در این زمان، تغییرات زمین‌شناسی و اقلیمی باعث تغییرات عمده‌ای در وضعیت موجودات زنده شدند و بسیاری از دایناسورها و موجودات دیگر تغییرات بزرگی را تجربه کردند که پایه‌گذار دوره‌های بعدی زمین‌شناسی مانند کرتاسه شد.
5. نتیجه‌گیری
دوره ژوراسیک نه تنها از نظر زمین‌شناسی و اقلیمی اهمیت زیادی دارد، بلکه یک دوران بی‌نظیر در تاریخ تکامل حیات بر روی زمین به شمار می‌رود. ظهور اولین پرندگان، تکامل دایناسورها و افزایش تنوع زیستی این دوره، همه از ویژگی‌های برجسته آن هستند. این دوره همچنین نشان‌دهنده شرایط اقلیمی معتدل و تنوع اکوسیستم‌های مختلف است که باعث رشد و شکوفایی موجودات مختلف، از جمله دایناسورها و دوزیستان، شد. دوره ژوراسیک یکی از مهم‌ترین بخش‌های تاریخ زمین‌شناسی است که تاثیرات آن تا دوران‌های بعدی نیز مشاهده می‌شود.