کتاب بهرام

گندوآنا (Gondwana)، یا گندوانالند، یکی از بزرگ‌ترین ابرقاره‌های دوران پیشین‌زیستی نو است که در حدود ۵۵۰ میلیون سال پیش تشکیل شد و تا ژوراسیک (حدود ۱۸۰ میلیون سال پیش) به وجود خود ادامه داد. این ابرقاره پس از تقسیم ابرقاره پانگه‌آ به دو قسمت اصلی، گندوآنا و لورازیا، شکل گرفت. در آن زمان، میان این دو ابرقاره جدید دریای وسیعی به نام دریای تتیس وجود داشت که در حال حاضر می‌توان ردپای آن را در دریای خزر، دریای سیاه و دریای مدیترانه مشاهده کرد.

ساختار و ترکیب گندوآنا

گندوآنا شامل بسیاری از سرزمین‌های امروزی است و تقریباً دو سوم از مساحت قاره‌های فعلی زمین را در بر می‌گیرد. این ابرقاره شامل قاره‌های آفریقا، اقیانوسیه، آمریکای جنوبی، قطب جنوب و بخش‌هایی از شبه‌جزیره هند است. در حدود ۱۱۵ میلیون سال پیش و در دوره کرتاسه، گندوآنا شروع به تقسیم شدن کرد و به بخش‌هایی که امروزه به شکل قاره‌های مستقل شناخته می‌شوند، تبدیل شد.

گندوآنا از ادغام چندین کراتون (بلوک‌های بزرگ و پایدار از پوسته زمین) شکل گرفت. این فرایند از حدود ۸۰۰ میلیون سال پیش آغاز شد و با اوروژن (فرایندهای ایجاد کوه‌ها و تغییرات پوسته زمین)‌های مختلف به تدریج گندوآنا شکل گرفت. در حدود ۶۰۰ تا ۵۳۰ میلیون سال پیش، برخوردهایی همچون برخورد آمریکای جنوبی با آفریقا، و اضافه شدن استرالیا و قطب جنوب به این توده، باعث تکامل نهایی گندوآنا شد.

این ابرقاره به مساحت تقریباً ۱۰۰ میلیون کیلومتر مربع (۳۹ میلیون مایل مربع) بالغ می‌شد که معادل یک پنجم از سطح زمین بود. این منطقه در دوران پالئوزوئیک بزرگ‌ترین قطعه از پوسته قاره‌ای را تشکیل می‌داد و در دوره کربنیفر با یورامریکا ترکیب شد تا پانگه‌آ، ابرقاره بزرگ‌تری به وجود آید.

تاریخچه تقسیم و جدایی

در دوران تریاس (حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش)، گندوآنا از پانگه‌آ جدا شد و به مرور زمان بخش‌های مختلف آن تفکیک شدند. در اوایل ژوراسیک (حدود ۱۸۰ میلیون سال پیش) این روند جداسازی سرعت گرفت و به تشکیل اقیانوس‌ها و قاره‌های کنونی انجامید. مراحل نهایی جدایی گندوآنا، از جمله جدا شدن قطب جنوب از آمریکای جنوبی و استرالیا، در دوره پالئوژن (از حدود ۶۶ میلیون تا ۲۳ میلیون سال پیش) اتفاق افتاد.

در حقیقت، تقسیم گندوآنا به قاره‌های امروزی یکی از بزرگ‌ترین تحولات زمین‌شناسی در تاریخ زمین بوده است که منجر به شکل‌گیری بسیاری از ویژگی‌های جغرافیایی و اکولوژیکی کنونی زمین شد.

نامگذاری گندوآنا

نام گندوآنا توسط دانشمند اتریشی ادوارد سوئس در اواخر قرن نوزدهم برای این ابرقاره انتخاب شد. این نام از منطقه‌ای در هند به همین نام گرفته شده است که در زبان سانسکریت به معنی "جنگل گوندها" می‌باشد. پیش از این، در سال ۱۸۷۲، این نام در زمینه زمین‌شناسی به‌طور خاص برای توصیف توالی‌های رسوبی مربوط به دوران پرمی و تریاسیک استفاده شده بود. در واقع، گندوآنا اولین بار در زمینه توالی‌های رسوبی و فرآیندهای زمین‌شناسی مورد توجه قرار گرفت، سپس به‌عنوان نامی برای کل ابرقاره در نظر گرفته شد.

نتیجه‌گیری

گندوآنا، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ابرقاره‌ها در تاریخ زمین، نه تنها از نظر زمین‌شناسی حائز اهمیت است بلکه تأثیرات آن بر تنوع زیستی و روند تکامل موجودات زنده نیز غیرقابل‌انکار است. جداسازی گندوآنا و تقسیم آن به قاره‌های امروزی، به تغییرات عمده‌ای در اقلیم، اکوسیستم‌ها و حتی توزیع گونه‌های حیوانی و گیاهی منجر شد. این تحولات زمین‌شناسی و تکاملی همچنان آثار خود را در ساختار قاره‌ها و ویژگی‌های جغرافیایی موجود در سطح زمین برجای گذاشته است.