اولین بار این اصطلاح توسط چارلز داروین در کتاب معروف خود، "منشأ انواع" (1859) معرفی شد. داروین با استفاده از مفهوم مبارزه برای بقا، فرآیند تکامل از طریق انتخاب طبیعی را توضیح داد. طبق این نظریه، در هر نسل، موجودات زنده با یکدیگر رقابت می‌کنند تا منابع محدودی که برای بقا نیاز دارند، به دست آورند. آن دسته از موجوداتی که ویژگی‌های برتری دارند و می‌توانند بهتر از دیگران با شرایط محیطی سازگار شوند، شانس بیشتری برای بقا و تولید مثل خواهند داشت. این ویژگی‌های برتر از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند.
انواع مبارزه برای بقا
مبارزه برای بقا می‌تواند به اشکال مختلفی رخ دهد:
رقابت درون‌گونه‌ای (Intraspecific Competition): این نوع رقابت زمانی اتفاق می‌افتد که اعضای یک گونه برای منابع مشترک با یکدیگر رقابت می‌کنند. برای مثال، دو شیر ممکن است برای تسلط بر یک قلمرو یا شکار در یک منطقه رقابت کنند.
رقابت بین‌گونه‌ای (Interspecific Competition): این نوع رقابت زمانی رخ می‌دهد که دو یا چند گونه برای منابع مشترک رقابت می‌کنند. به‌طور مثال، شیر و پلنگ ممکن است برای شکار در یک ناحیه مشابه رقابت کنند.
بقا در برابر شکارچیان (Predator-Prey Interaction): بسیاری از موجودات برای بقا باید از خطر شکار شدن توسط شکارچیان فرار کنند. این نوع مبارزه به صورت سازگاری‌های دفاعی در موجودات (مثل استتار یا سموم) و استراتژی‌های شکار در شکارچیان (مثل سرعت و چالاکی) به نمایش گذاشته می‌شود.
بقا در برابر تغییرات محیطی: موجودات باید خود را با تغییرات محیطی سازگار کنند تا بقا یابند. تغییرات اقلیمی، تغییر در منابع غذایی، یا تغییرات در ساختار زیستگاه‌ها می‌توانند بر موجودات تأثیر بگذارند.
نظریه انتخاب طبیعی
مبارزه برای بقا یکی از ارکان اصلی نظریه انتخاب طبیعی است که توسط داروین مطرح شد. انتخاب طبیعی به این معناست که در یک جمعیت، موجوداتی که ویژگی‌های خاصی دارند که به آنها کمک می‌کند منابع بهتری به دست آورند و در برابر تهدیدات مختلف مقاوم‌تر باشند، شانس بیشتری برای بقا و تولید مثل دارند. به همین دلیل، این ویژگی‌ها در نسل‌های بعدی تقویت می‌شوند و در نهایت باعث تغییرات در جمعیت یا تکامل می‌شوند.
مثال‌های مبارزه برای بقا در طبیعت
شکارچیان و شکار: یک شکارچی مانند شیر باید از قدرت و سرعت خود برای شکار طعمه استفاده کند، در حالی که طعمه‌ها (مثل گوزن‌ها) باید ویژگی‌هایی مانند چالاکی و سرعت بالا داشته باشند تا از خطر شکار شدن فرار کنند.
رقابت برای قلمرو: در برخی گونه‌ها، مثل پرندگان یا پستانداران، اعضای نر ممکن است برای تصاحب قلمرو و جلب توجه ماده‌ها با یکدیگر رقابت کنند.
مقاومت در برابر بیماری‌ها: برخی از گونه‌ها با تکامل ویژگی‌هایی که آنها را در برابر بیماری‌ها مقاوم می‌کند، می‌توانند در رقابت با دیگر موجودات زنده برای بقا برتری پیدا کنند.
تاثیرات مبارزه برای بقا
مبارزه برای بقا تاثیرات مهمی بر روند تکامل و تنوع زیستی دارد:
انتخاب طبیعی و تکامل: انتخاب طبیعی که ناشی از مبارزه برای بقا است، باعث می‌شود که گونه‌ها و ویژگی‌ها به طور مداوم تغییر کنند و سازگاری بیشتری با محیط پیدا کنند.
تغییرات ژنتیکی: در نتیجه مبارزه برای بقا و انتخاب طبیعی، تغییرات ژنتیکی در جمعیت‌ها اتفاق می‌افتد که در نهایت منجر به شکل‌گیری گونه‌های جدید یا انقراض گونه‌های ضعیف‌تر می‌شود.
سازگاری‌های فیزیولوژیکی: موجودات به تدریج سازگاری‌های فیزیولوژیکی و رفتاری خاصی را برای بهبود بقا پیدا می‌کنند، مانند رفتارهای مهاجرتی، تغییرات در رژیم غذایی، یا تکامل اندام‌های خاص برای شکار و دفاع.
نتیجه‌گیری
"مبارزه برای بقا" یکی از اصول اساسی در نظریه تکامل است که نشان می‌دهد موجودات زنده دائماً در حال رقابت برای منابع محدود در محیط خود هستند. این رقابت‌ها باعث انتخاب ویژگی‌هایی می‌شود که به بقای بهتر و تولید مثل موفق‌تر کمک می‌کند. در نهایت، این فرآیند موجب تکامل گونه‌ها و تنوع زیستی در طول زمان می‌شود.