کتاب بهرام

تفسیر رباعی شمارهٔ ۱۶۶ خیام

متن شعر:

بر گیر پیاله و سبو ای دلجوی

فارغ بنشین بکشتزار و لب جوی

بس شخص عزیز را که چرخ بدخوی

صد بار پیاله کرد و صد بار سبوی

رباعیات خیام

تفسیر و تحلیل شعر:

این رباعی خیام به موضوعاتی چون لذت‌جویی از زندگی، ناپایداری آن و چرخهٔ طبیعی حیات می‌پردازد. خیام با دعوت به نوشیدن و لذت بردن از زندگی، به نوعی به فلسفهٔ زندگی و مرگ اشاره می‌کند. این رباعی می‌تواند به دو صورت تفسیر شود، که در ادامه به هر دو جنبه پرداخته می‌شود.

تفسیر اول: اعتقاد به تناسخ

بیت اول:

بر گیر پیاله و سبو ای دلجوی

فارغ بنشین بکشتزار و لب جوی

در این بیت، خیام به دلجوی (دوستدار دل) دعوت می‌کند که پیاله و سبو را بردارد و در کنار جوی آب و در کشتزار بنشیند. این دعوت به لذت‌جویی و بهره‌برداری از زیبایی‌های طبیعت است. این تصویر می‌تواند به معنای زندگی‌های مکرر و چرخهٔ تناسخ باشد، جایی که انسان‌ها در هر بار زندگی، فرصتی برای لذت‌بردن از زیبایی‌های دنیا دارند.

بیت دوم:

بس شخص عزیز را که چرخ بدخوی

صد بار پیاله کرد و صد بار سبوی

در این بیت، خیام به چرخ (کائنات) اشاره می‌کند که بدخوی است و به نوعی به ناپایداری و بی‌رحمی زندگی اشاره دارد. او می‌گوید که بسیاری از افراد عزیز در این چرخهٔ زندگی، بارها و بارها در پیاله و سبو غرق شده‌اند و زندگی را تجربه کرده‌اند. این می‌تواند به مفهوم تناسخ اشاره داشته باشد، جایی که روح انسان‌ها بارها در قالب‌های مختلف زندگی می‌کند.

تفسیر دوم: چرخهٔ طبیعی حیات

بیت اول:

بر گیر پیاله و سبو ای دلجوی

فارغ بنشین بکشتزار و لب جوی

در این تفسیر، خیام به جای اشاره به تناسخ، بر چرخهٔ طبیعی و تغییرات زندگی تأکید می‌کند. او دعوت به لذت‌بردن از زندگی و زیبایی‌های آن دارد و به نوعی به ما می‌آموزد که باید از لحظات خود بهره‌برداری کنیم.

بیت دوم:

بس شخص عزیز را که چرخ بدخوی

صد بار پیاله کرد و صد بار سبوی

در اینجا، خیام به ناپایداری زندگی و چرخش بی‌رحمانهٔ زمان اشاره می‌کند. او می‌گوید که افراد عزیز بارها در این چرخهٔ زندگی به سر می‌برند و تجربه‌های مختلفی دارند. این بیان می‌تواند به یادآوری این نکته باشد که زندگی همیشه در حال تغییر است و انسان‌ها باید از هر لحظهٔ آن بهره‌برداری کنند.

نتیجه‌گیری

این رباعی خیام، با زبانی عمیق و فلسفی، به ما یادآوری می‌کند که زندگی باید با شادی و لذت همراه باشد و از ناپایداری آن نباید ترسید. چه به اعتقاد به تناسخ باشد و چه به چرخهٔ طبیعی حیات، خیام به ما می‌آموزد که باید از هر لحظهٔ زندگی استفاده کنیم و به زیبایی‌های آن توجه کنیم. این نوع نگرش به زندگی و مرگ، از ویژگی‌های بارز شعر خیام است که او را به یکی از بزرگ‌ترین شاعران فلسفی تاریخ تبدیل کرده است.