رشته‌کوه آند؛ ستون فقرات آمریکای جنوبی
رشته‌کوه آند (Andes) نه‌تنها بلندترین و طولانی‌ترین رشته‌کوه جهان است، بلکه یکی از شگفت‌انگیزترین سازه‌های طبیعی سیاره ما به شمار می‌آید. این دیواره‌ی عظیم سنگی، همانند استخوان‌پشتی، سراسر قاره آمریکای جنوبی را از شمال تا جنوب دربر گرفته است؛ از مرزهای ونزوئلا و کلمبیا گرفته تا شیلی و آرژانتین در جنوبی‌ترین نقطه، جایی که زمین در آغوش اقیانوس منجمد جنوبی فرو می‌رود.
منبع عکس: ویکیپدیا
طول، عرض و ارتفاع
آند بیش از ۷۰۰۰ کیلومتر طول دارد و به طور متوسط ۲۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر پهنا. این رشته‌کوه از لحاظ بلندی پس از هیمالیا دومین رشته‌کوه مرتفع جهان است. قله‌ی آکونکاگوا (Aconcagua) در آرژانتین با ارتفاع ۶۹۵۹ متر، بلندترین نقطه در خارج از آسیاست.
پیدایش آند؛ زاده‌ی تصادف دو پوسته‌ی زمین
فرگشت زمین‌شناسی آند داستانی از تصادم‌های آرام اما ویرانگر است. حدود ۶۵ میلیون سال پیش، صفحه‌ی اقیانوسی نازکا شروع به فرو رفتن (فرورانش) زیر صفحه‌ی قاره‌ای آمریکای جنوبی کرد. این فشار عظیم باعث شد لایه‌های سنگی چین بخورند، به بالا رانده شوند و در طول میلیون‌ها سال به کوه‌هایی عظیم بدل گردند.
اما این تنها آغاز کار نبود. فرورانش نازکا هنوز ادامه دارد، و همین باعث فعالیت آتشفشانی و زمین‌لرزه‌های فراوان در سراسر نوار غربی قاره شده است. در واقع، آند یکی از فعال‌ترین مناطق آتشفشانی جهان است — با قله‌هایی چون کوتوپاکسی (Cotopaxi) در اکوادور و لیولایاکو (Llullaillaco) در مرز شیلی و آرژانتین.
اقلیم و طبیعت آند
به دلیل گستردگی جغرافیایی آند، تنوع آب‌وهوایی آن حیرت‌انگیز است.
در شمال، در ونزوئلا و کلمبیا، آند سبز و بارانی است، پوشیده از جنگل‌های استوایی و مه‌آلود.
در مرکز، به‌ویژه در پرو و بولیوی، قله‌ها پوشیده از برف و دشت‌های بلندِ خشک (Altiplano) دیده می‌شود.
در جنوب، در شیلی و پاتاگونیا، یخچال‌های طبیعی بزرگ و دریاچه‌های آبی در میان کوه‌ها آرمیده‌اند.
آند و تمدن‌های باستانی
رشته‌کوه آند نه‌تنها زیستگاه طبیعت شگفت‌انگیز، بلکه زادگاه تمدن‌های باستانی هم بوده است.
در میان این کوه‌ها، امپراتوری عظیم اینکا شکوفا شد — یکی از پیشرفته‌ترین تمدن‌های پیشاکلمبی در جهان.
شهر افسانه‌ای ماچو پیچو (Machu Picchu) در ارتفاعات پرو، نمونه‌ای از نبوغ معماری و سازگاری انسان با محیط کوهستانی است.
مردم آندی، حتی امروز، در دهکده‌هایی زندگی می‌کنند که گویی زمان در آن‌ها ایستاده. کشاورزی طبقاتی (terracing) در دامنه‌های کوه، استفاده از لاما و آلپاکا برای حمل بار و پوشاک، و آیین‌های مذهبی مرتبط با کوه و خورشید هنوز زنده‌اند.
منبع عکس: ویکی پدیا
منابع طبیعی و اهمیت اقتصادی
آند یکی از غنی‌ترین مناطق زمین از نظر مواد معدنی است. ذخایر عظیم مس، نقره، طلا، قلع و لیتیوم در دل این کوه‌ها نهفته‌اند.
شیلی بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی مس در دنیاست، و بولیوی و آرژانتین در استخراج لیتیوم برای باتری‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند.
با این حال، استخراج بی‌رویه گاه تهدیدی جدی برای محیط زیست کوهستانی و جوامع بومی محسوب می‌شود.
قله‌های مشهور آند
آکونکاگوا (Aconcagua) – ۶۹۵۹ متر (آرژانتین)
هواسکاران (Huascarán) – ۶۷۴۶ متر (پرو)
لیولایاکو (Llullaillaco) – ۶۷۳۹ متر (شیلی–آرژانتین)
کوتوپاکسی (Cotopaxi) – ۵۸۹۷ متر (اکوادور)
چیمبورازو (Chimborazo) – ۶۲۶۳ متر (اکوادور) – جالب است بدانید به‌دلیل برآمدگی زمین در استوا، قله‌ی چیمبورازو دورترین نقطه از مرکز زمین است، حتی دورتر از اورست!
آند؛ مرز زمین و آسمان
آند صرفاً یک رشته‌کوه نیست؛ مرز بین دنیای فانی و آسمان است. در فرهنگ مردم آندی، قله‌ها جایگاه ارواح و خدایان‌اند. حتی امروز هم، بسیاری از مردم این نواحی قربانی‌های نمادینی برای «آپوس»ها (ارواح کوه) می‌گذارند.
در سکوت برف‌های ابدی و طوفان‌های مه‌آلود، آند همچنان استوار ایستاده است؛ گویی حافظ اسرار زمین است — از جنبش صفحه‌های تکتونیکی تا زمزمه‌های انسان‌هایی که هزاران سال پیش بر دامنه‌هایش زیسته‌اند.
مطالب مرتبط: