در زمان دایناسورها، که تقریباً از ۲۳۰ میلیون سال پیش تا ۶۵ میلیون سال پیش ادامه داشت، موجودات هوشمند در مراحل ابتدایی تکامل خود قرار داشتند. دایناسورها خود گروهی متنوع از موجودات بودند که شامل حیوانات گیاه‌خوار و گوشت‌خوار بزرگ و کوچک می‌شدند، اما در مورد هوش، داستان پیچیده‌تری وجود دارد. در این زمان، هوش در حیوانات به ویژه در دایناسورها، به شکلی که امروز در انسان‌ها یا برخی پستانداران دیده می‌شود، وجود نداشت.
تکامل حیوانات در دوران دایناسورها
در دوران مژور (تریاس، ژوراسیک، و کرتاسه)، اکثر موجودات روی کره زمین شامل دایناسورها، پستانداران اولیه، خزندگان پرنده و دوزیستان بودند. با وجود اینکه برخی از این موجودات توانایی‌های خاصی برای حل مسائل یا تعامل با محیط خود داشتند، هیچ کدام به اندازه انسان‌ها یا برخی پستانداران امروزی هوش پیچیده‌ای نداشتند.
۱. هوش در دایناسورها
دایناسورها به‌طور کلی به دو گروه اصلی تقسیم می‌شدند: سوسمارگونه‌ها (ساکنان خشکی) و سوسمارهای پرنده‌سان (پرندگان ابتدایی). هر یک از این گروه‌ها ویژگی‌های خاصی داشتند، ولی هیچ‌کدام هوش اجتماعی یا هوش پیچیده‌ای نداشتند که در ارتباط با تعاملات پیچیده یا ابزارسازی باشد.
- دایناسورهای گوشت‌خوار مانند تیرانوساروس رکس یا گورگانوتو ممکن است رفتارهایی چون شکار گروهی یا دفاع از قلمرو را نشان می‌دادند، اما این رفتارها بیشتر بر اساس غرایز بود تا تصمیم‌گیری‌های پیچیده.
- برخی از دایناسورها مانند دینونیکوس، ویلولوسار، و برخی دیگر ممکن است رفتاری هوشمندانه‌تر از دایناسورهای بزرگتر نشان می‌دادند، اما این هوش در مقایسه با دیگر حیوانات امروزی که از نظر تکاملی نزدیک‌تر به انسان‌ها هستند، ابتدایی بود.
۲. موجودات هوشمند در دوران دایناسورها: پستانداران اولیه
در همان دوران که دایناسورها در اوج خود بودند، پستانداران اولیه نیز وجود داشتند، اما این پستانداران هوش محدودی داشتند. بیشتر پستانداران اولیه به‌صورت شب‌زی یا کوچک بودند و در محیط‌های متنوعی زندگی می‌کردند. بیشتر این پستانداران آگوریا یا تریا نام داشتند و شباهت زیادی به موش‌ها یا خرگوش‌های امروزی داشتند.
این پستانداران به‌طور عمده در حال تکامل بودند، اما هنوز در مرحله‌ای نبودند که توانایی‌های شناختی پیچیده‌ای مانند انسان‌ها یا برخی از پستانداران امروزی (مانند میمون‌ها، نهنگ‌ها یا فیل‌ها) را داشته باشند.
۳. پستانداران بزرگ و تکامل هوش
پستانداران بزرگتر مانند مَاموت‌ها و فیل‌ها که به دایناسورها تعلق ندارند، بیشتر در اواخر دوران کرتاسه و به‌ویژه بعد از انقراض دایناسورها ظهور کردند. در این دوران، این پستانداران توانایی‌های پیچیده‌تری برای حل مسائل پیدا کردند، و به تدریج در جهت توسعه هوش خود حرکت کردند.
۴. پرندگان ابتدایی
همچنین در دوران دایناسورها، گروهی از دایناسورها به پرندگان اولیه تبدیل شدند. این پرندگان ابتدایی، همچنان که از دایناسورهای خشکی‌زی منشعب شدند، نشانه‌هایی از رفتارهایی چون مهاجرت، انتخاب همسر، و استفاده از ابزار را نشان می‌دادند. این ویژگی‌ها به‌طور غیرمستقیم ممکن است نشان‌دهنده توانایی‌های شناختی ابتدایی باشند که در طول زمان تکامل یافتند.
۵. تکامل مغز و هوش
از نظر تکامل مغزی، دایناسورها به‌طور کلی مغز کوچکی نسبت به اندازه بدن خود داشتند. این امر به‌ویژه در دایناسورهای بزرگ دیده می‌شود، که معمولاً مغزشان بسیار کوچک‌تر از آن چیزی بود که برای رفتارهای پیچیده نیاز داشتند. در حقیقت، نسبت اندازه مغز به بدن در دایناسورها بسیار پایین‌تر از آن چیزی است که در پستانداران امروزی مشاهده می‌شود.
این ویژگی نشان‌دهنده این است که دایناسورها توانایی‌های شناختی پیچیده‌ای نداشتند. به‌طور خاص، برای مثال، مغز تیرانوساروس رکس نسبت به اندازه بدنش بسیار کوچک بود و این نشان‌دهنده عدم وجود هوش پیچیده در این موجودات است.
۶. تکامل هوش در پستانداران بعد از انقراض دایناسورها
بعد از انقراض دایناسورها در پایان دوران کرتاسه (حدود ۶۵ میلیون سال پیش)، پستانداران شروع به تکامل هوش پیچیده‌تری کردند. این دوره که به عنوان عصر پستانداران شناخته می‌شود، فرصتی را برای تکامل ویژگی‌های شناختی پیشرفته فراهم کرد، به‌ویژه در گروه‌های خاصی از پستانداران مانند میمون‌ها، نهنگ‌ها، و فیل‌ها.
در این زمان، تکامل مغز بزرگتر و پیچیده‌تر باعث ظهور رفتارهای اجتماعی پیچیده، استفاده از ابزار، و حتی شکل‌گیری زبان در برخی گروه‌های پستانداران شد.
نتیجه‌گیری
در زمان دایناسورها، موجودات هوشمند در مراحل ابتدایی تکامل خود بودند و هیچ‌کدام از دایناسورها یا پستانداران اولیه به میزان هوش و پیچیدگی که در پستانداران امروزی، به ویژه انسان‌ها، دیده می‌شود، نرسیده بودند. در حالی که برخی از دایناسورها ممکن است توانایی‌های ساده‌ای در حل مسائل و رفتارهای اجتماعی داشتند، این ویژگی‌ها بسیار ابتدایی بودند و به طور عمده بر اساس غریزه و نیازهای بقا بودند. هوش پیچیده به‌طور عمده در دوران پس از انقراض دایناسورها و با ظهور پستانداران بزرگتر و پیشرفته‌تر شروع به تکامل کرد.