ماه‌گرفتگی یا خسوف یکی از زیباترین پدیده‌های طبیعی است؛ زمانی که زمین میان خورشید و ماه قرار می‌گیرد و سایه‌ی سیاره‌ی ما بر سطح ماه می‌افتد. در این هنگام، ماه می‌تواند به رنگ سرخ یا نارنجی درآید و صحنه‌ای شگفت‌انگیز را در آسمان شب خلق کند. با این‌حال، در طول تاریخ، جوامع انسانی که دلیل علمی این رویداد را نمی‌دانستند، برای آن توضیح‌های افسانه‌ای و خرافی می‌تراشیدند. امروز نیز با وجود پیشرفت علم، ردپای این خرافات را در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام می‌بینیم.
در ادامه، نگاهی جامع به خرافات ماه‌گرفتگی در فرهنگ‌های مختلف، باورهای مذهبی و شایعات مدرن می‌اندازیم.
۱. ریشه‌های تاریخی خرافات ماه‌گرفتگی
۱.۱. بلعیده شدن ماه توسط هیولاها
در بسیاری از تمدن‌های باستانی، وقتی ماه ناگهان تاریک یا سرخ می‌شد، مردم تصور می‌کردند موجودی فراطبیعی در حال بلعیدن ماه است.
چین باستان: مردم باور داشتند اژدهایی آسمانی ماه را می‌بلعد. برای نجات ماه، دیگ‌ها و طبل‌ها را می‌کوبیدند تا اژدها را بترسانند.
هند باستان: خرافه‌ای رایج بود که «راهـو»، دیوی سر بریده، در کمین ماه نشسته و گاه‌به‌گاه آن را می‌بلعد.
بین‌النهرین: ماه‌گرفتگی به‌عنوان حمله‌ی شیاطین به ماه تعبیر می‌شد.
۱.۲. شوم بودن خسوف برای پادشاهان
در بابل و آشور، ماه‌گرفتگی را نشانه‌ی مرگ یا سقوط شاه می‌دانستند. گاهی برای فریب سرنوشت، شاه واقعی پنهان می‌شد و فردی دیگر موقتاً به‌عنوان «شاه بدل» روی تخت می‌نشست تا خطر از بین برود.
۲. خرافات مذهبی و دینی
با ظهور ادیان، برداشت‌های خرافی از خسوف رنگ و بوی تازه‌ای گرفت:
در برخی روایت‌های اسلامی، ماه‌گرفتگی به عنوان نشانه‌ای از «خشم الهی» یا نزدیکی قیامت تعبیر می‌شد. اما پیامبر اسلام تأکید کرده بود که خسوف و کسوف پدیده‌هایی طبیعی‌اند و ارتباطی با مرگ یا تولد انسان‌ها ندارند.
در مسیحیت قرون وسطی، ماه سرخ را «ماه خون» و نشانه‌ای از نزدیک شدن آخرالزمان می‌دانستند. این باور هنوز در برخی گروه‌های بنیادگرای مسیحی زنده است.
۳. باورهای عامیانه در فرهنگ‌های مختلف
ایران قدیم: مردم فکر می‌کردند دیوی ماه را می‌رباید و برای نجات آن، سروصدا راه می‌انداختند.
مکزیک و سرخ‌پوستان آمریکا: باور داشتند که ماه‌گرفتگی می‌تواند به ناباروری زنان یا بیماری در کودکان منجر شود.
اروپای قرون وسطی: مردم از ترس «جادوگران» در شب خسوف به خانه پناه می‌بردند.
۴. خرافات مدرن و شایعات در فضای مجازی
با وجود آگاهی علمی، خرافات در دوره‌ی معاصر هم ادامه یافته و حتی با کمک شبکه‌های اجتماعی گسترش بیشتری پیدا کرده است. برخی از شایع‌ترین باورهای امروزی عبارت‌اند از:
-
ضرر داشتن برای زنان باردار
در اینستاگرام و شبکه‌های اجتماعی فارسی و هندی بارها تکرار شده که زنان باردار نباید در زمان ماه‌گرفتگی از خانه بیرون بروند، غذا بخورند یا حتی به ماه نگاه کنند. این باور هیچ پایه‌ی علمی ندارد.
-
ایجاد بیماری یا بدشانسی
بعضی صفحات مدعی‌اند که خسوف باعث بیماری‌های روانی یا مشکلات جسمی می‌شود. درحالی‌که هیچ مطالعه‌ی علمی چنین چیزی را تأیید نکرده است.
-
پیشگویی جنگ‌ها یا فجایع جهانی
هر بار که ماه خونین رخ می‌دهد، برخی افراد در یوتیوب یا اینستاگرام آن را به‌عنوان نشانه‌ی آخرالزمان یا وقوع جنگی بزرگ معرفی می‌کنند.
-
ممنوعیت آشپزی و خوردن غذا
در برخی فرهنگ‌ها و صفحات زرد فضای مجازی، شایع شده که در شب خسوف نباید آشپزی کرد یا چیزی خورد، چون غذا مسموم می‌شود!
۵. علم چه می‌گوید؟
دانش امروز می‌داند که ماه‌گرفتگی صرفاً نتیجه‌ی قرار گرفتن زمین بین خورشید و ماه است. هیچ اثر منفی بر سلامت انسان، حیوانات یا گیاهان ندارد. تغییر رنگ ماه به قرمز هم به خاطر عبور نور خورشید از جو زمین و شکست آن است؛ درست مثل زمانی که خورشید هنگام غروب سرخ‌رنگ دیده می‌شود.
۶. چرا خرافات هنوز زنده‌اند؟
ترس از ناشناخته‌ها: بشر از تغییرات ناگهانی آسمان همیشه ترسیده است.
قدرت روایت‌های قدیمی: افسانه‌ها از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند.
جذابیت رسانه‌های اجتماعی: شبکه‌هایی مثل اینستاگرام بستری برای گسترش سریع شایعات هستند.
نیاز به معنا: انسان‌ها دوست دارند رویدادهای طبیعی را به زندگی خود ربط دهند.
جمع‌بندی
ماه‌گرفتگی یکی از پدیده‌های باشکوه طبیعت است، اما قرن‌ها با لایه‌ای از خرافات و ترس پوشانده شده بود. امروز می‌دانیم که خسوف نه نشانه‌ی خشم خدایان است، نه تهدیدی برای بارداری یا زندگی انسان‌ها. با این حال، در عصر اینستاگرام، خرافات همچنان ادامه دارند، فقط در قالبی جدیدتر. بهترین راه مقابله با آن‌ها، آگاهی‌بخشی علمی و یادآوری زیبایی واقعی آسمان شب است.