کتاب بهرام

تفسیر رباعی شمارهٔ ۱۷۲ خیام

متن شعر:

در گوش دلم گفت فلک پنهانی

حکمی که قضا بود ز من میدانی

در گردش خویش اگر مرا دست بدی

خود را برهاندمی ز سرگردانی

رباعیات خیام

تفسیر و تحلیل شعر:

این رباعی خیام به بررسی موضوعاتی چون سرنوشت، قضا و قدر، و ناپایداری و سرگردانی در کائنات می‌پردازد. در این شعر، خیام به نوعی به چرخش فلک (کائنات) و تأثیر آن بر زندگی انسان اشاره می‌کند. بیایید هر بیت را به تفصیل بررسی کنیم:

بیت اول:

در گوش دلم گفت فلک پنهانی

حکمی که قضا بود ز من میدانی

در این بیت، خیام به نوعی گفتگو با فلک (کائنات) اشاره می‌کند. او می‌گوید که فلک به او می‌گوید که آنچه را که قضا و قدر تعیین کرده، را از او (چرخ و فلک) می‌داند. این بیان نشان‌دهندهٔ این است که خیام به سرنوشت و تقدیر اعتقاد دارد و می‌فهمد که کائنات بر اساس حکمی از پیش تعیین‌شده عمل می‌کند. این حکمت پنهان در واقع به ناپایداری و عدم کنترل انسان بر سرنوشت خود اشاره دارد.

بیت دوم:

در گردش خویش اگر مرا دست بدی

خود را برهاندمی ز سرگردانی

در این بیت، خیام به گردش فلک اشاره می‌کند و می‌گوید که اگر فلک به گردش خود اختیاری داشت، خودش را از سرگردانی نجات می داد!( این می تواند به معنی اعتقاد خیام به جبر باشد.)  این بیان نشان‌دهندهٔ احساس ناتوانی و بی‌پناهی انسان در برابر سرنوشت و چرخش کائنات است. خیام به نوعی به این نکته اشاره می‌کند که اگر انسان بتواند بر سرنوشت خود تأثیر بگذارد، می‌تواند از سردرگمی و بی‌هدفی رهایی یابد.

نتیجه‌گیری

این رباعی خیام، با زبانی عمیق و فلسفی، به ما یادآوری می‌کند که انسان در برابر چرخش کائنات و سرنوشت، تا چه اندازه ناتوان است. خیام با اشاره به سرگردانی انسان در دنیای ناپایدار، به ما می‌آموزد که باید با آگاهی از محدودیت‌های خود، به جستجوی معنای زندگی و تأثیرگذاری بر سرنوشت خود بپردازیم. این نوع نگرش به زندگی و سرنوشت، از ویژگی‌های بارز شعر خیام است که او را به یکی از بزرگ‌ترین شاعران فلسفی تاریخ تبدیل کرده است.