کتاب بهرام

معرفی و زندگی‌نامه

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم، مشهور به رودکی (۲۴۴ – ۳۲۹ هجری قمری)، نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی ایرانی در دورهٔ سامانی و به عنوان “پدر شعر فارسی” شناخته می‌شود. رودکی در روستای بَنُج رودک (پنجکنت کنونی در تاجیکستان) به دنیا آمد و در نزدیکی نَخشَب و سمرقند زندگی می‌کرد. او در دربار امیر نصر سامانی محبوبیت بسیاری کسب کرد و ثروت قابل توجهی به دست آورد.

رودکی به خاطر خلق آثار ادبی و شعری فراوانش شناخته شده است. او حدود یک‌صد هزار بیت شعر سروده و در زمینه‌های دیگر همچون موسیقی و آواز نیز فعالیت داشته است. با این حال، تنها بخشی از آثار او به دست ما رسیده است و تعداد ابیات باقی‌مانده از او حدود ۱۰۴۷ بیت گزارش شده است.

سبک و ویژگی‌های شعر

شعر رودکی به سبک خراسانی تعلق دارد و او نمایندهٔ تمام‌عیار این سبک در ادبیات فارسی است. اشعار او عمدتاً در دایرهٔ ادبیات غنایی و تعلیمی قرار می‌گیرد، اما او به خوبی از داستان‌ها و موضوعات حماسی آگاهی داشته و توانسته است این مضامین را در شعر خود به تصویر بکشد.

ویژگی‌های شعری رودکی شامل کاربرد گستردهٔ صور خیال، از جمله تشبیه و استعاره است. تشبیهات او معمولاً از نوع حسی به حسی و عقلی به حسی هستند و به شعر او جانداری و حرکتی خاص می‌بخشند. رودکی همچنین از مضامین مفاخره یا خودستایی بهره می‌برد و در اشعارش به ویژگی‌ها و موفقیت‌های خود اشاره می‌کند.

آثار

رودکی آثار متعددی خلق کرده است که مهم‌ترین آن‌ها شامل:

کلیله و دمنه: این اثر که در اصل کتابی هندی است، به دستور بزرگمهر به پارسی میانه ترجمه شده و سپس توسط رودکی به شعر فارسی درآمده است. این منظومه شامل داستان‌های آموزنده‌ای است که از زبان حیوانات روایت می‌شود.

سندبادنامه: این اثر نیز از متون هندی است که در دورهٔ سامانیان به فارسی ترجمه شده و داستان‌های جذابی را روایت می‌کند.

رودکی به عنوان مبتکر قالب رباعی نیز شناخته می‌شود و برخی از اشعار او به صورت رباعی سروده شده‌اند.

زندگی و مرگ

رودکی در سه سال پایانی عمر خود با بی‌مهری امرا مواجه شد و به زادگاهش بازگشت. او در سال ۳۲۹ هجری قمری در همان‌جا درگذشت. رودکی دارای فرزندی به نام عبدالله بود که نام او در تذکره‌ها پیش از نام خود رودکی آمده است.

تأثیر و میراث

رودکی به عنوان نخستین شاعر بزرگ پارسی‌گوی، تأثیر عمیقی بر ادبیات فارسی گذاشت و به نوعی بنیان‌گذار شعر فارسی به شمار می‌آید. او در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نیز نقش داشته و اشعارش همچنان در فرهنگ و ادبیات ایران و تاجیکستان مورد احترام و ارج نهادن قرار دارد. تندیس‌ها و تمبرهای یادبودی از او در کشورهای مختلف به یادگار مانده است و اشعارش در ادبیات کلاسیک فارسی همچنان زنده و پویا هستند.