آیا مورچه‌ها قلب دارند؟ 
بررسی علمی دستگاه گردش خون در کوچک‌ترین کارگران جهان
مورچه‌ها از شگفت‌انگیزترین مخلوقات روی زمین هستند. میلیون‌ها سال است که در سیاره‌ی ما زندگی می‌کنند و در هر قاره‌ای (جز قطب جنوب) کلنی‌های عظیم ساخته‌اند. آن‌ها مثل ما غذا می‌خورند، حرکت می‌کنند، می‌جنگند و حتی با هم ارتباط برقرار می‌کنند. اما سؤال مهم این است: آیا درون بدن یک مورچه قلب وجود دارد؟
🔹 قلب در جانوران یعنی چه؟
پیش از پاسخ به سؤال، باید بدانیم وقتی می‌گوییم «قلب» دقیقاً منظور چیست.
در پستانداران (مثل انسان)، قلب یک اندام ماهیچه‌ای چهارحفره‌ای است که خون را در سراسر بدن پمپ می‌کند.
قلب یعنی یک پمپ مرکزی که مایع حیات‌بخش (خون یا همولنف) را به حرکت در می‌آورد.
پس پرسش ما به زبان علمی این می‌شود:
آیا مورچه‌ها اندامی پمپاژکننده برای حرکت مایعات بدن دارند؟
🔹 بله! مورچه‌ها قلب دارند – اما نه مثل انسان
مورچه‌ها قلب دارند، ولی قلب آن‌ها شبیه قلب ما نیست.
قلب مورچه یک لوله‌ی باریک و دراز است که در پشت بدنش (در قسمت شکم یا "abdomen") قرار دارد.
این قلب بیشتر شبیه یک لوله پمپاژکننده است تا یک اندام پیچیده چهارحفره‌ای.
به این نوع قلب در حشرات «قلب لوله‌ای» (tubular heart) می‌گویند.
🔹 سیستم گردش خون مورچه‌ها
برخلاف انسان که یک سیستم بسته دارد (خون در رگ‌ها حرکت می‌کند)، مورچه‌ها سیستم گردش خون باز دارند:
مایع درون بدن مورچه «همولنف» (hemolymph) نام دارد، نه خون.
همولنف به جای حمل اکسیژن (مثل خون ما)، بیشتر مواد غذایی و هورمون‌ها را جابه‌جا می‌کند.
اکسیژن در بدن مورچه از طریق شبکه‌ای از لوله‌های تنفسی به نام «تراشه» (tracheae) مستقیماً وارد سلول‌ها می‌شود، نه از طریق خون.
بنابراین:
قلب مورچه فقط وظیفه‌ی پخش مواد غذایی و تنظیم فشار مایعات را دارد، نه رساندن اکسیژن.
🔹 قلب مورچه چگونه کار می‌کند؟
قلب مورچه یک لوله‌ی بلند با دهانه‌هایی کوچک (به نام ostia) است.
این دهانه‌ها اجازه می‌دهند همولنف از اطراف بدن وارد قلب شود.
سپس انقباضات منظم عضلات دیواره‌ی قلب، این مایع را به سمت جلو (به سمت سر مورچه) پمپ می‌کند.
از آنجا همولنف به سراسر بدن مورچه پخش می‌شود و دوباره چرخه ادامه می‌یابد.
به‌نوعی می‌توان گفت مورچه‌ها یک پمپ خطی دارند، نه یک پمپ مرکزی.
🔹 آیا قلب مورچه‌ها می‌تپد؟
بله!
قلب مورچه‌ها هم مثل قلب ما تپش دارد، اما ریتم آن متفاوت است.
تپش قلب مورچه کندتر از پستانداران است.
سرعت ضربان بسته به دما، فعالیت و گونه مورچه تغییر می‌کند.
برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که ضربان قلب مورچه می‌تواند بین ۳۰ تا ۶۰ بار در دقیقه باشد (در مقایسه با حدود ۷۰ بار در دقیقه در انسان در حالت استراحت).
🔹 مقایسه قلب مورچه و قلب انسان
| ویژگی | مورچه | انسان |
|---|---|---|
| نوع گردش خون | باز | بسته |
| ماده‌ی در گردش | همولنف | خون |
| وظیفه‌ی اصلی | جابه‌جایی مواد غذایی و هورمون‌ها | جابه‌جایی اکسیژن و مواد غذایی |
| ساختار قلب | لوله‌ای، باریک، دراز | ماهیچه‌ای، چهار حفره‌ای |
| تعداد ضربان | ۳۰–۶۰ در دقیقه | ۶۰–۱۰۰ در دقیقه (استراحت) |
🔹 چرا دانستن این موضوع مهم است؟
بررسی قلب مورچه‌ها فقط یک کنجکاوی ساده نیست، بلکه برای دانشمندان زیست‌شناسی و پزشکی اهمیت دارد:
مطالعه‌ی قلب لوله‌ای می‌تواند به فهم تکامل دستگاه‌های گردش خون کمک کند.
مقایسه‌ی سیستم باز و بسته در جانوران نشان می‌دهد که طبیعت برای حل یک مشکل (رساندن مواد به سلول‌ها) راه‌حل‌های متفاوتی ابداع کرده است.
حتی پژوهشگران رباتیک از ساختار بدن حشرات برای طراحی سیستم‌های ساده و کارآمد الهام می‌گیرند.
🔹 جمع‌بندی
پاسخ نهایی این است:
بله، مورچه‌ها قلب دارند.
اما این قلب نه مثل قلب انسان است، نه وظیفه‌ی اکسیژن‌رسانی دارد. قلب مورچه یک لوله‌ی پمپاژکننده است که همولنف را در بدن به حرکت درمی‌آورد تا مواد غذایی و سیگنال‌های شیمیایی پخش شوند.
پس اگر روزی به مورچه‌ای نگاه کردی و فکر کردی چنین موجود کوچکی قلب ندارد، یادت باشد که درون بدنش هم ضربانی وجود دارد؛ ضربانی کوچک، اما حیاتی – همان چیزی که میلیون‌ها سال است مورچه‌ها را زنده نگه داشته و به یکی از موفق‌ترین موجودات زمین تبدیل کرده است.
مطالب مشابه:
- ۰۳/۰۴/۰۸