کتاب بهرام

کوه‌ها یکی از ویژگی‌های طبیعی زمین هستند که به دلیل فرآیندهای زمین‌شناسی شکل می‌گیرند. تشکیل کوه‌ها یک فرآیند پیچیده و طولانی است که به عوامل مختلفی بستگی دارد. در اینجا به بررسی چگونگی شکل‌گیری کوه‌ها و انواع مختلف آن‌ها می‌پردازیم.

۱. فرآیندهای تشکیل کوه‌ها

کوه‌ها به طور عمده از طریق چند فرآیند زمین‌شناسی زیر شکل می‌گیرند:

الف) تکتونیک صفحه‌ای

تکتونیک صفحه‌ای نظریه‌ای است که توضیح می‌دهد چگونه لایه‌های زمین (صفحه‌های تکتونیکی) در حال حرکت هستند و چگونه این حرکت می‌تواند منجر به تشکیل کوه‌ها شود. این فرآیند شامل موارد زیر است:

 عصر پس یخبندان (Postglacial) به دوره‌ای از زمان اطلاق می‌شود که پس از پایان آخرین دوره یخبندان بزرگ، یعنی یخبندان کواترنری، آغاز شده است. این دوره از زمانی شروع شد که تقریباً 11,700 سال پیش زمین از دمای پایین و پوشش یخ‌های عظیم خارج شد و شرایط اقلیمی به تدریج گرم‌تر شد. در این مطلب به بررسی جزئیات این دوره از منظر زمین‌شناسی، اقلیمی، زیست‌شناسی و تأثیرات آن بر انسان‌ها و اکوسیستم‌ها پرداخته می‌شود.

1. پایان دوره یخبندان و آغاز عصر پس یخبندان

پایان دوره یخبندان که به آن "آخرین یخبندان" یا "یخبندان کواترنری" گفته می‌شود، حدود 12 هزار سال پیش اتفاق افتاد. در این زمان، دمای زمین به تدریج گرم شد و یخ‌های عظیم در شمال قاره‌ها شروع به ذوب شدن کردند. این تغییرات موجب تغییرات عمده‌ای در اکوسیستم‌ها و شکل‌گیری محیط‌های جدید شد. در این دوره، سطح دریاها بالا رفت و بسیاری از مناطق که پیش از آن زیر یخ قرار داشتند، به تدریج آزاد شدند.

2. ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی عصر پس یخبندان

 جنگل آمازون بزرگ‌ترین جنگل بارانی جهان است و کاشتهای آن در برزیل، پرو، کلمبیا، ونزوئلا، گویان و سورینام قرار دارد.

این جنگل در حدود 7 میلیون کیلومتر مربع از سطح زمین را پوشانده و تقریباً 40 درصد از تمامی جنگل‌ها را در خود جای داده است.

جنگل آمازون در منطقه آمازوناس قرار گرفته و از نام این پوشش سبز نامگذاری شده است.

این جنگل بیش از 390 میلیارد درخت دارد که در سال 1989 به عنوان یکی از میراث‌های جهانی ثبت شد.

کشورهای قطبی

کشورهای قطبی به کشورهایی اطلاق می‌شود که در مناطق نزدیک به قطب‌های شمال و جنوب زمین واقع شده‌اند. این کشورها به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که شامل آب و هوای سرد، اکوسیستم‌های خاص و فرهنگ‌های بومی می‌شود. در ادامه، به بررسی کشورها و مناطق قطبی، ویژگی‌ها، چالش‌ها و اهمیت آن‌ها می‌پردازیم.

1. مناطق قطبی

منطقه قطبی به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:

الف. قطب شمال

این منطقه شامل اقیانوس منجمد شمالی و کشورهای اطراف آن است. کشورهایی که در این منطقه قرار دارند عبارتند از:

کانادا
ایالات متحده (آلاسکا)
نروژ
دانمارک (گرینلند)
روسیه
سوئد
فنلاند
ایسلند
 

ب. قطب جنوب

برخی تحقیقات و گزارش‌ها نشان داده‌اند که برخی حیوانات قبل از وقوع زلزله رفتارهایی نشان می‌دهند که می‌تواند به این معنا باشد که آنها از وقوع زلزله باخبر می‌شوند. این موضوع به عنوان یکی از پدیده‌های مرموز در طبیعت مطرح است و در حالی که شواهد علمی دقیقی وجود ندارد که تایید کند حیوانات قادر به پیش‌بینی زلزله‌ها هستند، برخی از مطالعات و مشاهدات تجربی نشان می‌دهند که ممکن است حیوانات به تغییرات محیطی قبل از وقوع زلزله واکنش نشان دهند.

۱. تغییرات فیزیکی و محیطی

برخی از متخصصان معتقدند که حیوانات ممکن است از تغییرات فیزیکی و محیطی آگاه شوند که قبل از وقوع زلزله در مناطق زلزله‌خیز رخ می‌دهد. این تغییرات می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• پیش‌لرزه‌ها: پیش‌لرزه‌ها، که معمولا قبل از زلزله اصلی رخ می‌دهند، ممکن است توسط حیوانات احساس شوند. این پیش‌لرزه‌ها اغلب به شدت زلزله اصلی نیستند اما به‌طور ناخودآگاه برای حیوانات قابل تشخیص هستند.

در طبیعت، آغاز هر فصل به طور طبیعی از طریق تغییرات محیطی و زیستی مشخص می‌شود. این تغییرات تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند موقعیت زمین نسبت به خورشید، دما، میزان بارش، الگوهای باد و تغییرات در رفتار گیاهان و حیوانات قرار دارند. برای شناسایی آغاز فصل‌ها در طبیعت، چند عامل مهم وجود دارد:

1. تغییرات دما و نور

یکی از اصلی‌ترین عواملی که در آغاز هر فصل نقش دارد، تغییرات در دما و میزان نور است. این تغییرات در اثر حرکت زمین حول خورشید و زاویه تابش نور بر سطح زمین ایجاد می‌شود. در فصل‌های بهار و تابستان، روزها طولانی‌تر و دما بالاتر است، در حالی که در پاییز و زمستان، روزها کوتاه‌تر و دما پایین‌تر می‌آید. این تغییرات معمولاً به تدریج محسوس می‌شوند و در سطح وسیعی از طبیعت به تأثیرات خود می‌پردازند.

2. تغییرات در رفتار گیاهان

گیاهان نیز برای تشخیص آغاز فصل‌ها به تغییرات محیطی حساس هستند. به عنوان مثال:

• در بهار، بسیاری از گیاهان با شکوفا شدن گل‌ها و جوانه‌ها، آغاز این فصل را نشان می‌دهند.

سنگ‌های دگردیسی (Sedimentary rocks) سنگ‌هایی هستند که به علت فرآیندهای دگردیسی و ترسیب، تشکیل می‌شوند. در این فرآیندها، سنگ‌های قبلی تحت تأثیر آب، باد، یخ و گرانش تجزیه و تفکیک می‌شوند و ذرات آنها به صورت رسوبات در مناطق دیگر تجمع می‌یابند. سپس، با فشار و در دما و زمانی خاص، این رسوبات به سنگ‌های دگردیسی تبدیل می‌شوند. مهمترین ویژگی‌های سنگ‌های دگردیسی عبارتند از: 1. لایه‌بندی: این سنگ‌ها به صورت لایه‌های متعدد تشکیل می‌شوند که به دلیل تجمع رسوبات در طول زمان به وجود می‌آیند. لایه‌بندی در این سنگ‌ها معمولاً نشان‌دهنده ترکیبات مختلف رسوبات و شرایط زمانی و زمین‌شناسی است.

اکولوژی و اکوسیستم دو مفهوم مرتبط اما متفاوت در علم محیط زیست هستند. در ادامه به تفصیل به توضیح این دو مفهوم و تفاوت‌های آن‌ها می‌پردازیم.

اکولوژی (Ecology)

اکولوژی یک علم است که به مطالعه روابط بین موجودات زنده و محیط زیست آن‌ها می‌پردازد. این علم به بررسی چگونگی تعاملات بین گونه‌های مختلف، تأثیرات محیطی بر زندگی موجودات، و چرخه‌های زیستی می‌پردازد. اکولوژی شامل چندین زیرشاخه است، از جمله:

اکولوژی فردی: بررسی رفتار و نیازهای زیستی یک گونه خاص.
اکولوژی جمعیت: مطالعه تغییرات در اندازه و ساختار جمعیت‌های مختلف.
اکولوژی جامعه: بررسی تعاملات بین گونه‌های مختلف در یک منطقه خاص.
اکولوژی اکوسیستم: مطالعه جریان انرژی و مواد مغذی در یک اکوسیستم خاص.

اکولوژی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چگونه تغییرات در محیط (مانند تغییرات آب و هوایی، آلودگی و از بین رفتن زیستگاه‌ها) می‌تواند بر روی موجودات زنده تأثیر بگذارد و بالعکس.

اکوسیستم (Ecosystem)

اکوسیستم به مجموعه‌ای از موجودات زنده (مانند گیاهان، حیوانات، میکروارگانیسم‌ها) و محیط غیرزنده (مانند آب، خاک، هوا) اطلاق می‌شود که در یک منطقه خاص با هم تعامل دارند. اکوسیستم‌ها می‌توانند در اندازه‌های مختلف وجود داشته باشند، از یک حوضچه کوچک تا یک جنگل بزرگ یا حتی کل یک سیاره.

در کدام حالت جزر و مد سطح آب بالا می آید؟ در حالت جزر، سطح آب دریا به حداکثر ارتفاع خود رسیده و بالاترین نقطه خود را در یک دوره جزر و مد به خود می‌گیرد. در این حالت، آب به سمت ساحل حرکت می‌کند و سطح آب بالا می‌رود.

جزر معمولاً در دو نیمروزی رخ می‌دهد. در نیمروز اول، سطح آب کمینه خود را می‌گیرد و سپس در نیمروز دوم، به حداکثر ارتفاع خود می‌رسد. این تغییرات در سطح آب دریا منجر به افزایش جریانات دریایی و تغییرات دیگر در محیط دریا می‌شود.

به عنوان مثال، در سواحل، در حالت جزر می‌توان به سواحل نزدیک‌تر شد و آب کمتری بر ساحل زده می‌شود. همچنین، دریاچه‌ها و سواحل با جزر شدید ممکن است کاملاً خشک شده و به صورت موقتی قابل دسترس باشند.

بنابراین، در حالت جزر سطح آب دریا به حداکثر ارتفاع خود می‌رسد و بالاترین نقطه خود را در یک دوره جزر و مد به خود می‌گیرد.

نقش چشمه ها در اکولوژی 

چشمه‌ها در اکولوژی نقش مهمی ایفا می‌کنند. آنها به عنوان منابع آب زیرزمینی به سطح زمین بروز می‌کنند و تأمین آب برای گیاهان، جانوران و انسان‌ها را فراهم می‌کنند. در زیر، تأثیرات اکولوژیکی چشمه‌ها را بررسی می‌کنیم: 1. تأمین آب: چشمه‌ها به عنوان منابع آب طبیعی عمل می‌کنند و به تأمین آب برای گیاهان و جانوران در مناطق خشک و نیمه خشک کمک می‌کنند. آب چشمه‌ها به عنوان منابع پایدار آب زیرزمینی، ممکن است به کشاورزی، آبیاری، زندگی روستایی و تأمین آب شرب برای انسان‌ها استفاده شود. 2. ایجاد محیط زیست متنوع: چشمه‌ها به عنوان مکان‌های مرطوب و پرآب، محیط زیستی مناسب برای رشد گیاهان و جانوران فراهم می‌کنند. آب چشمه‌ها به عنوان منبع غنی از غذا و پروتئین برای حشرات، ماهیان و سایر موجودات آبزی عمل می‌کند. همچنین، گیاهان و درختان اطراف چشمه‌ها به عنوان سایر منابع غذایی و سایه‌بان برای جانوران عمل می‌کنند.