کتاب بهرام

زجاجیه (Vitreous Body) یا جسم زجاجی، بخش شفاف و ژله‌ای در چشم انسان است که در ناحیه پشت عدسی و جلوی شبکیه قرار دارد. این ماده از نظر ساختاری ویژگی‌های خاصی دارد و نقش مهمی در حفظ شکل چشم و انتقال نور به شبکیه ایفا می‌کند. در ادامه، به بررسی ویژگی‌ها، ساختار و عملکرد زجاجیه پرداخته می‌شود:

۱. ساختار و ترکیب زجاجیه

زجاجیه حدود ۸۰ درصد حجم چشم را تشکیل می‌دهد و ۹۹ درصد آن از آب است. این ماده به صورت ژله‌ای و شفاف است و معمولاً هیچ رنگ یا ساختار مشخصی ندارد. به طور عمده از نوعی پروتئین به نام کولاژن، اسید هیالورونیک و برخی دیگر از مولکول‌های گلیکوپروتئین تشکیل شده است.

زجاجیه بافتی نرم، ژله‌ای و بی‌حرکت است که در اطراف خود با لایه‌های نازک و غشایی پوشیده شده است. این بافت بی‌حرکت به کمک بافت‌های اطرافش مانند شبکیه، عدسی و عضلات چشم، در موقعیت‌های مختلف چشم ثابت می‌ماند.

۲. وظایف و عملکرد زجاجیه

عصب بینایی (Optic Nerve) یکی از اجزای حیاتی دستگاه بینایی انسان است که وظیفه انتقال اطلاعات بصری از چشم به مغز را بر عهده دارد. در ادامه، اطلاعات کاملی در مورد این عصب و عملکرد آن آورده شده است:

1. تعریف و ساختار عصب بینایی

عصب بینایی، که به آن Nervus Opticus نیز گفته می‌شود، یک عصب جمجمه‌ای است که اطلاعات بصری را از شبکیه چشم به مغز منتقل می‌کند. این عصب از 1.2 میلیون فیبر عصبی تشکیل شده است و طول آن در انسان‌ها معمولاً حدود ۴۰ میلی‌متر است.

عصب بینایی از شبکیه چشم شروع می‌شود، جایی که نور تبدیل به سیگنال‌های الکتریکی می‌شود و به سمت مغز هدایت می‌شود. سپس این سیگنال‌ها از طریق عصب بینایی به بخش‌هایی از مغز، از جمله تالاموس و قشر بینایی در ناحیه پس‌سری مغز ارسال می‌شود.

2. ساختار آناتومیک عصب بینایی

شبکیه (Retina) یکی از اجزای مهم چشم است که نقش اساسی در فرایند بینایی دارد. شبکیه لایه‌ای نازک از بافت عصبی است که در قسمت داخلی چشم قرار دارد و مسئول دریافت نور و تبدیل آن به سیگنال‌های عصبی است که به مغز ارسال می‌شود. این سیگنال‌ها در مغز پردازش می‌شوند و در نهایت به تصویر تبدیل می‌گردند. در ادامه، به شرح ویژگی‌ها و عملکرد شبکیه می‌پردازیم.

1. موقعیت و ساختار شبکیه

شبکیه در قسمت داخلی چشم، پشت عدسی و در برابر زجاجیه قرار دارد. این لایه شامل سلول‌های حساس به نور به نام سلول‌های فوتورسپتور (Photoreceptor) است. شبکیه در حقیقت به نوعی حسگر نوری عمل می‌کند که نور ورودی از محیط را دریافت کرده و آن را به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌کند. شبکیه به شکل یک لایه نازک است و از چندین لایه سلولی تشکیل شده است.

2. عملکرد شبکیه

قرنیه بخش شفاف و مخروطی شکل در جلوی چشم است که نور را به داخل چشم هدایت می‌کند. این ساختار یکی از قسمت‌های حیاتی برای دید واضح و شفاف است و در فرآیند بینایی نقشی اساسی دارد. در اینجا به جزئیات بیشتر در مورد ساختار، عملکرد و مشکلات مربوط به قرنیه پرداخته می‌شود:

1. ساختار قرنیه

قرنیه به شکل یک لایه شفاف و بی‌رنگ است که حدود 11 میلی‌متر در قطر و 0.5 میلی‌متر در ضخامت دارد. این لایه، نوری را که از محیط بیرون می‌آید به داخل چشم هدایت می‌کند و به ایجاد وضوح در دید کمک می‌کند. قرنیه به چهار لایه اصلی تقسیم می‌شود:

عنبیه یکی از بخش‌های مهم چشم است که نقش اساسی در تنظیم میزان نوری که به داخل چشم وارد می‌شود ایفا می‌کند. این بخش رنگی چشم است که به صورت یک دایره حلقوی در اطراف مردمک قرار دارد و عملکرد آن در کنترل ورود نور و کمک به دید واضح بسیار اهمیت دارد. در ادامه به ویژگی‌ها، عملکردها و مشکلات مربوط به عنبیه پرداخته می‌شود.

1. ساختار عنبیه

عنبیه به‌طور کلی از چند لایه مختلف تشکیل شده که شامل بافت‌های عضلانی و فیبری است. این ساختار به‌طور دقیق به شفافیت و دقت در کنترل مقدار نوری که وارد چشم می‌شود، کمک می‌کند. به طور کلی، ساختار عنبیه شامل دو قسمت اصلی است:

• پوشش خارجی (Stroma): این لایه بیرونی عنبیه است که به‌طور عمده از بافت همبند و فیبرهای کلاژنی تشکیل شده است. در این لایه، رنگدانه‌ها (ملانین) قرار دارند که رنگ چشم را تعیین می‌کنند.

مردمک (Pupil) به دریچه‌ای در مرکز چشم گفته می‌شود که نور را وارد چشم می‌کند و به تنظیم مقدار نور دریافتی توسط شبکیه کمک می‌کند. این بخش از چشم در واقع یک ساختار بیضی یا گرد است که اندازه آن بر اساس نور محیط تغییر می‌کند. در اینجا توضیحات بیشتری در مورد مردمک آورده شده است:

1. تعریف مردمک

مردمک یک شکاف دایره‌ای یا بیضوی در وسط عنبیه است که وظیفه‌اش کنترل میزان نور ورودی به چشم است. اندازه مردمک به وسیله عضلات موجود در اطراف آن تنظیم می‌شود و این تغییرات اندازه به نور محیط بستگی دارد.

2. نحوه عملکرد مردمک

ریزچشمک (اوماتیدی، اوماتیدیوم) به واحدهای بینایی چشم‌های مرکب در حشرات گفته می‌شود که به آن‌ها امکان دیدن تصاویر به صورت بخش‌بخش و کاملاً متمایز از هم می‌دهد. هر اوماتیدی یک واحد مستقل از دید است که شامل چندین بخش مختلف می‌شود. این بخش‌ها معمولاً شامل یک عدسی متمرکزکننده نور (که به نام مخروط کریستالی شناخته می‌شود)، یک قرنیه برای جلوگیری از تداخل نور، و تعدادی گیرنده نوری مجزا است. تعداد این گیرنده‌ها می‌تواند بین ۶ تا ۸ متغیر باشد و در برخی گونه‌ها حتی بیشتر از این مقدار است.

هر اوماتیدی به طور مستقل از دیگر واحدهای بینایی، نور را از یک بخش کوچک و محدود از میدان دید دریافت می‌کند. بنابراین، دید حشرات به گونه‌ای است که آن‌ها هر جزئیات را از بخش‌های مختلف میدان دید می‌بینند و از ترکیب نور ورودی از این بخش‌ها، تصویری موزائیکی شکل می‌گیرد. این ساختار ویژه چشم‌های مرکب به حشرات کمک می‌کند تا توانایی حس کردن حرکت‌ها و تغییرات سریع در محیط اطرافشان را داشته باشند. در نتیجه، چشم‌های مرکب حشرات توانایی بالایی در تشخیص تغییرات جزئی دارند، اما تصویری که ایجاد می‌شود به اندازه چشم‌های ساده انسان‌ها واضح و جزئی نیست.

عدسی یک جسم شفاف است که برای تغییر مسیر نور طراحی شده است. این جسم معمولاً از شیشه یا پلاستیک ساخته می‌شود و در انواع مختلفی از اپتیک‌ها مانند چشم، دوربین‌ها، میکروسکوپ‌ها و تلسکوپ‌ها به کار می‌رود. عدسی‌ها نقش مهمی در فocusing نور و تشکیل تصویر درست دارند.

انواع عدسی‌ها

عدسی‌ها به طور کلی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

1. عدسی محدب (Convex Lens): این نوع عدسی‌ها از مرکز ضخیم‌تر هستند و در لبه‌ها نازک‌تر می‌باشند. این عدسی‌ها نورهای موازی را به یک نقطه کانونی (focus) متمرکز می‌کنند.

2. عدسی مقعر (Concave Lens): این نوع عدسی‌ها از مرکز نازک‌تر هستند و در لبه‌ها ضخیم‌تر می‌باشند. این عدسی‌ها نورهای موازی را به سمت خارج پراکنده می‌کنند.

ویژگی‌ها و خصوصیات عدسی‌ها

عدسی چشم یکی از اجزای مهم و حیاتی سیستم بینایی انسان است که به متمرکز کردن نور بر روی شبکیه و تشکیل تصویری واضح از دنیای اطراف کمک می‌کند. این ساختار شفاف و بی‌رنگ به شکل بیضی بوده و موقعیت آن در پشت قرنیه و جلوی زجاجیه قرار دارد. عملکرد اصلی عدسی چشم، انکسار نور و متمرکز کردن آن بر روی شبکیه است تا تصویری واضح از محیط برای مغز ارسال شود.

ساختار و ویژگی‌های عدسی چشم

1. شکل و ساختار:

   • عدسی چشم به طور طبیعی به شکل یک بیضی یا بیضی است که در مرکز ضخیم‌تر از لبه‌ها می‌باشد.
   • این عدسی به طور طبیعی منعطف است، یعنی قابلیت تغییر شکل را دارد.

پرده درخشان (tapetum lucidum) یک لایه خاص است که در چشم بسیاری از مهره‌داران، از جمله حیوانات شب‌رو، وجود دارد. این لایه در پشت یا درون شبکیه چشم قرار دارد و نقش مهمی در بهبود بینایی در شرایط نور کم ایفا می‌کند. به طور خاص، پرده درخشان نور مرئی که از شبکیه عبور کرده را دوباره به داخل شبکیه بازتاب می‌کند، به این ترتیب میزان نور دریافتی توسط گیرنده‌های نوری شبکیه افزایش می‌یابد. این عملکرد موجب بهبود دید در شب می‌شود و به برخی از حیوانات کمک می‌کند تا در تاریکی بهتر ببینند.

این لایه در برخی از حیوانات به ویژه گوشتخوارانی که در شب شکار می‌کنند، مشاهده می‌شود. بسیاری از این حیوانات شب‌رو هستند و پرده درخشان به آنها کمک می‌کند تا در شب و در شرایط نوری ضعیف بتوانند به راحتی به شکار بپردازند. به عنوان مثال، گربه‌ها که معروف به داشتن درخشش در چشم‌هایشان در شب هستند، به دلیل وجود این لایه در چشم‌شان، توانایی بیشتری در دیدن در شرایط تاریک دارند.