کتاب بهرام

صورت فلکی(constellation) به مجموعه‌ای از ستارگان در آسمان اطلاق می‌شود که به طور ظاهری شکل خاصی را به وجود می‌آورند و انسان‌ها آن‌ها را به عنوان یک الگوی قابل شناسایی تفسیر می‌کنند. این الگوها معمولاً بر اساس افسانه‌ها، موجودات، اشیاء، یا مفاهیم فرهنگی مختلف تعریف می‌شوند. صورت‌های فلکی همواره به عنوان ابزاری برای جهت‌یابی و زمان‌سنجی در طول تاریخ استفاده شده‌اند و حتی در فرهنگ‌های مختلف معانی مختلفی دارند.

تاریخچه صورت‌های فلکی

صورت‌های فلکی قدمتی بسیار طولانی دارند و به تمدن‌های باستانی باز می‌گردند. اولین شواهد مربوط به رسم و تشخیص صورت‌های فلکی به تمدن‌های سومری‌ها و بابل‌ها می‌رسد که در حدود 4000 سال پیش زندگی می‌کردند. در طول تاریخ، تمدن‌های مختلف از جمله مصری‌ها، یونانی‌ها، و چینی‌ها نیز به ترسیم و استفاده از صورت‌های فلکی پرداخته‌اند.

در یونان باستان، اخترشناسان و فیلسوفان برجسته‌ای همچون بطلمیوس صورت‌های فلکی را در کتب خود معرفی کردند و بسیاری از این صورت‌ها در سیستم‌های غربی همچنان استفاده می‌شود. این صورت‌های فلکی به نوعی ساختار بندی آسمان را ساده‌تر کرده و به بشر این امکان را می‌داد که آسمان را به مناطق قابل شناسایی تقسیم کند.

ساختار صورت‌های فلکی

صورت‌های فلکی شامل گروهی از ستارگان است که به طور ظاهری در آسمان نزدیک به یکدیگر قرار دارند و در بسیاری از مواقع یکدیگر را از نظر فاصله درک نمی‌کنند. این ستارگان معمولاً بسیار دور از یکدیگرند و در واقع ممکن است هیچ ارتباط فیزیکی با هم نداشته باشند. به عبارت دیگر، ستارگانی که در یک صورت فلکی قرار دارند ممکن است در فاصله‌های بسیار مختلف از زمین باشند، اما تنها از روی زمین به گونه‌ای دیده می‌شوند که در یک خط قرار دارند و شکل خاصی ایجاد می‌کنند.

تعداد صورت‌های فلکی

در حال حاضر، اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی (IAU) تعداد 88 صورت فلکی را در آسمان شناسایی کرده است. این صورت‌های فلکی در دو نیم‌کره شمالی و جنوبی آسمان توزیع شده‌اند و هر کدام از آن‌ها نام خاص خود را دارند. برخی از این صورت‌های فلکی در طول تاریخ از اهمیت بیشتری برخوردار بوده‌اند و هم‌اکنون نیز کاربردهای مختلفی در نجوم و علم اخترشناسی دارند.

تقسیم‌بندی صورت‌های فلکی

صورت‌های فلکی معمولاً به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شوند:

1. صورت‌های فلکی زودیاک: این دسته از صورت‌های فلکی شامل 12 صورت فلکی است که در مسیر حرکت خورشید در آسمان قرار دارند. این صورت‌ها درواقع بخشی از مدار حرکت خورشید (مدار زودیاک) هستند که در طول سال خورشید از میان آن‌ها عبور می‌کند. این 12 صورت فلکی شامل برج‌هایی مانند برج حمل (Aries)، برج ثور (Taurus)، برج جوزا (Gemini)، و برج قوس (Sagittarius) هستند. این صورت‌ها به ویژه در علم طالع‌بینی مورد توجه قرار دارند.

2. صورت‌های فلکی غیرزودیاک: این صورت‌ها در اطراف صورت‌های فلکی زودیاک قرار دارند و شامل صورت‌های فلکی مانند گاو (Taurus)، شجاع (Leo)، خرس بزرگ (Ursa Major)، عقاب (Aquila) و غیره می‌شوند.

کاربردهای صورت‌های فلکی

1. راهنمایی در جهت‌یابی: در طول تاریخ، صورت‌های فلکی برای کمک به جهت‌یابی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برای مثال، در شب، ستارگان خاصی از صورت فلکی "شجاع" یا "خرس بزرگ" برای تعیین جهت شمالی مفید بودند. یکی از معروف‌ترین کاربردها استفاده از ستاره قطبی (در صورت فلکی دب اکبر) است که برای یافتن جهت شمال به کار می‌رود.

2. تقویم و زمان‌سنجی: صورت‌های فلکی برای تعیین زمان و فصول سال در گذشته نقش مهمی ایفا می‌کردند. برای مثال، در دوران باستان، مردم برای تعیین زمان کشاورزی، جشن‌ها، و مراسم مذهبی از موقعیت ستارگان استفاده می‌کردند.

3. طالع‌بینی: برخی از صورت‌های فلکی، به ویژه آن‌هایی که در دایره زودیاک قرار دارند، در فرهنگ‌های مختلف برای پیش‌بینی آینده و تفسیر شخصیت‌ها استفاده می‌شوند. این استفاده به ویژه در طالع‌بینی غربی و شرقی متداول است.

4. مطالعه علم اخترشناسی: در علم اخترشناسی، صورت‌های فلکی به عنوان مناطقی در آسمان برای شناسایی و مطالعه اجرام آسمانی استفاده می‌شوند. اخترشناسان از این صورت‌ها برای تقسیم‌بندی آسمان و تعیین موقعیت سیارات، ستارگان و کهکشان‌ها استفاده می‌کنند.

برخی از معروف‌ترین صورت‌های فلکی

1. دب اکبر (Ursa Major): این صورت فلکی یکی از مشهورترین‌ها است و به ویژه به دلیل وجود "دنباله‌دار بزرگ" یا "چرخ شمالی" معروف است. این صورت فلکی در جهت‌یابی به کار می‌رود و در آسمان نیم‌کره شمالی به وضوح قابل مشاهده است.

2. شجاع (Leo): این صورت فلکی به شکل شیر است و یکی از صورت‌های فلکی برجسته در آسمان است. در این صورت فلکی ستاره‌ای به نام "رجل" وجود دارد که در تابستان در آسمان شمالی قابل مشاهده است.

3. گاو (Taurus): این صورت فلکی در فصل زمستان نمایان می‌شود و از معروف‌ترین ستارگان آن می‌توان به "قلب الثور" (تِتراس) اشاره کرد.

4. عقاب (Aquila): این صورت فلکی در آسمان تابستانی قابل مشاهده است و یکی از مشهورترین ستارگان آن "آلتیر" است.

نتیجه‌گیری

صورت‌های فلکی یکی از جالب‌ترین مفاهیم در علم نجوم و فرهنگ‌های مختلف هستند که در طول تاریخ انسان‌ها از آن‌ها برای جهت‌یابی، تقویم‌ها، طالع‌بینی و بسیاری دیگر از کاربردها استفاده کرده‌اند. این الگوهای ستاره‌ای همچنان به عنوان راهنمایی برای مطالعات نجومی و ابزارهایی برای درک بهتر آسمان شب و سیارات و اجرام آسمانی به کار می‌روند.

مطالب دیگر:

  همه چیز در مورد فضا 

  مطالب جالب در مورد کشورها

    آنچه در مورد سیر تکامل باید بدانید!