شکمپایان (Gastropoda) یکی از ردههای جانوری از شاخهٔ نرمتنان هستند و به عنوان یکی از گستردهترین گروههای جانوری، پس از حشرات، از نظر تنوع گونهای در ردههای بزرگتر قرار دارند. نام شکمپا به این گروه جانوری نسبت داده شده است زیرا بخش زیرین بدن آنها، که نسبتاً طولانی است، ماهیچههایی قوی دارد که به کمک آنها توانایی حرکت پیدا میکنند. این ماهیچهها برای «راه رفتن» و جابجایی استفاده میشوند.
یکی از ویژگیهای برجسته شکمپایان این است که برخلاف بسیاری از نرمتنان دیگر، قادر به زندگی در خشکی نیز هستند. به همین دلیل، آنها جزء معدود نرمتنان خشکیزی محسوب میشوند. جانوران مختلفی مانند حلزونها، لیسهها، حلزونهای زمینی، انواع صدفهای دریایی و خارهچسبها جزء شناختهشدهترین اعضای این رده هستند. این گروهها در سطح جهانی به هزاران گونه خاکزی و آبزی تقسیم میشوند.
از لحاظ تاریخ تکاملی، شکمپایان تاریخ سنگوارهای طولانی دارند که به دوران کامبرین پسین میرسد. این رده از ۶۱۱ خانواده تشکیل شده است که ۲۰۲ خانواده آن منقرض شده و تنها از طریق بازماندههای سنگوارهها شناخته میشوند. امروزه بین ۶۰ هزار تا ۸۰ هزار گونه حلزون و لیسهٔ زنده شناخته شدهاند که نشاندهندهٔ تنوع زیستی بسیار زیاد در این گروه است.
کالبدشناسی شکمپایان از گونهای به گونه دیگر تفاوتهای زیادی دارد و به همین دلیل، عمومیت دادن ویژگیهای خاص به همهٔ آنها دشوار است. به طور کلی، این جانوران دارای ماهیچههای دراز و نیرومند در قسمت زیرین بدن خود هستند که به آنها کمک میکند تا بهآرامی و با سرعت کم حرکت کنند. صدف این جانوران نیز مشابه دیگر نرمتنان، از یک لایه نازک پروتئینی و آلی پوشیده شده است و در زیر آن، لایهای از کربنات کلسیم قرار دارد.
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد شکمپایان، قابلیت چرخش پوستهٔ آنها است. شکمپایان قادرند تا پوستهٔ خود را به چپ یا راست بچرخانند و به این طریق میتوانند شناسایی شوند. در بیشتر گونهها، پوسته به سمت راست چرخش دارد. جالب اینجاست که شکمپایان تنها نرمتنان هستند که قادرند تن خود را درون پوستهٔ خود تا ۱۸۰ درجه بچرخانند.
در نتیجه، شکمپایان یک گروه بسیار متنوع و پیچیده از جانوران هستند که در اکوسیستمهای مختلف زیست میکنند و ویژگیهای فیزیکی و رفتاری خاص خود را دارند.