ابوالحسن شهید بن حسین جهودانکی بلخی، که به شهید بلخی معروف است، یکی از شخصیت‌های برجسته در تاریخ فلسفه، شعر و ادبیات ایران در سده چهارم هجری قمری بود. او در بلخ، که اکنون در خاک افغانستان قرار دارد، به دنیا آمد و در سال ۳۲۵ هجری قمری درگذشت. شهید بلخی نه تنها در دنیای شعر بلکه در فلسفه و علم کلام نیز نقش بسزایی داشت. علاوه بر تألیفات و آثار علمی خود، شهید در مناظرات فلسفی نیز حضور داشت و با فلاسفه‌ای چون زکریای رازی به بحث و تبادل نظر پرداخته بود.
جایگاه شهید بلخی در شعر فارسی
شهید بلخی یکی از پیشگامان شعر فارسی به‌شمار می‌آید و در کنار بزرگان شعر فارسی چون رودکی قرار دارد. او علاوه بر شعر فارسی، در زبان عربی نیز آثار زیادی از خود به‌جا گذاشته است. اشعار شهید بلخی، همچنان که از دیگر شاعران سده‌های میانه ایران انتظار می‌رود، غالباً به مسائلی چون حکمت، اخلاق و عواطف انسانی پرداخته است. از جمله اشعار معروف او می‌توان به این بیت اشاره کرد:
«اگر غم را چو آتش دود بودی
جهان تاریک ماندی جاودانه
درین گیتی سراسر گر بگردی
خردمندی نیابی شادمانه»
این اشعار نشان‌دهنده عمق اندیشه و نگرش فلسفی او به زندگی و مسایل انسانی است.
شهید بلخی در نگاه دیگران
شهید بلخی در زمان خود از احترام و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و شاعران و ادیبان دیگر به او ارادت داشتند. رودکی، که خود از بزرگ‌ترین شاعران ایرانی است، در مرثیه‌ای برای شهید بلخی از او یاد کرده و آن را چنین سروده است:
«کاروان شهید رفت از پیش
وآنِ ما رفته گیر و می‌اندیش
از شمار دو چشم یک تن کم
وز شمار خِرد هزاران بیش»
همچنین دیگر شاعران معروف مانند فرخی سیستانی و منوچهری نیز از دلاویزی اشعار شهید بلخی و هنر خطاطی او ستایش کرده‌اند. فرخی در خصوص خوش‌نویسی شهید بلخی می‌گوید:
«خط نویسد که بنشناسند از خط شهید
شعر گوید که بنشناسند از شعر جریر»
این‌گونه ستایش‌ها نشان از تأثیر عمیق شهید بلخی بر ادبیات و هنر دوران خود دارد.
فلسفه و کلام شهید بلخی
شهید بلخی علاوه بر مقام شاعری، در فلسفه و کلام نیز صاحب‌نظر بود. او استاد علوم اوایل، شامل مجموعه معارف یونانی، به‌شمار می‌آمد و به تأسیس و گسترش این علوم در جهان اسلام کمک کرد. او به ویژه در علوم منطقی و کلامی پیشگام بود و در مناظرات علمی با بزرگان زمان خود از جمله زکریای رازی شرکت می‌کرد.
میراث شهید بلخی
امروزه از اشعار و آثار شهید بلخی بیش از صد بیت باقی مانده است، اما تأثیر او بر شعر فارسی و فلسفه اسلامی غیرقابل انکار است. شهید بلخی در کنار رودکی، فردوسی، سعدی و حافظ، جزء ستون‌های ادبیات کلاسیک فارسی به شمار می‌آید. آثار او همچنان الهام‌بخش بسیاری از شاعران و اندیشمندان معاصر است.
با نگاهی به زندگی و آثار شهید بلخی، می‌توان گفت که او نه تنها یک شاعر و فیلسوف برجسته بود، بلکه یکی از چهره‌های تاثیرگذار در تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی به حساب می‌آید.