کتاب بهرام

دوران نوسنگی (Neolithic Period) یا عصر حجر نو، یکی از مهم‌ترین و تحول‌آفرین‌ترین دوره‌های تاریخ بشر است که به طور عمده به توسعه کشاورزی و زندگی مستقر مرتبط می‌شود. این دوره به دنبال دوران پالئولیتیک (عصر حجر کهن) و قبل از دوران مس و برنز قرار دارد و به طور تقریبی از ۱۰,۰۰۰ سال قبل از میلاد تا حدود ۳,۰۰۰ سال قبل از میلاد ادامه داشت. در این مطلب به بررسی ویژگی‌ها، تحولات و تأثیرات این دوران خواهیم پرداخت.

تعریف و زمان‌بندی

دوران نوسنگی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که انسان‌ها از زندگی شکارچی-گردآورنده به زندگی کشاورزی و دامداری منتقل شدند. این تغییرات عمدتاً به دلیل تغییرات اقلیمی و نیاز به منابع غذایی پایدار رخ داد. زمان دقیق آغاز این دوره در مناطق مختلف متفاوت است، اما به طور کلی می‌توان گفت که این دوره در خاورمیانه و مناطق حاصلخیز بین‌النهرین آغاز شد و سپس به سایر نقاط جهان گسترش یافت.

دوران نوسنگی: عصر حجر متأخر و نخستین انقلاب کشاورزی
مقدمه

دوران نوسنگی، که به عنوان عصر حجر متأخر نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ بشر است که با وقوع انقلاب نوسنگی مشخص می‌شود. این دوران به دو دوره اصلی تقسیم می‌شود: نوسنگی پیش‌ازسفال و نوسنگی با سفال. این تغییرات عمده به تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی انسان‌ها منجر شد.

تقسیم‌بندی دوران نوسنگی

نوسنگی پیش‌ازسفال: این دوره خود به دو زیرمجموعه تقسیم می‌شود:

نوسنگی پیش از سفال آ: مرحله‌ای که در آن انسان‌ها هنوز به تولید سفال نپرداخته بودند و بیشتر بر جمع‌آوری و شکار متکی بودند.
نوسنگی پیش از سفال ب: در این مرحله، تحولات بیشتری در زمینه کشاورزی و دامداری آغاز شد، هرچند هنوز سفال به عنوان یک ابزار رایج استفاده نمی‌شد.

نوسنگی با سفال: در این دوره، انسان‌ها شروع به تولید و استفاده از سفال کردند که به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای فرهنگی و تکنولوژیکی این دوران محسوب می‌شود. سفال به انسان‌ها امکان ذخیره‌سازی غذا و پخت و پز را فراهم کرد و به توسعه جوامع کمک شایانی کرد.

انقلاب نوسنگی

انقلاب نوسنگی به دوره‌ای اطلاق می‌شود که جوامع شکارچی-گردآورنده به زندگی یکجانشینی و اهلی کردن حیوانات و کشت گیاهان روی آوردند. این تغییرات عمدتاً در نواحی جنوب غرب آسیا، به ویژه در خاورمیانه، رخ داد. در این دوره، انسان‌ها از مرحله جمع‌آوری و شکار به مرحله کشت و اهلی کردن حیواناتی مانند بز، گوسفند و سگ منتقل شدند.

زمان‌بندی و پایان دوران نوسنگی

باستان‌شناسان آغاز دوران نوسنگی را در حدود ۱۱,۰۰۰ سال پیش در سرزمین شام تخمین می‌زنند. این دوره به تدریج به پایان می‌رسد و با آغاز دوران مس‌سنگی (آخرین دوره عصر حجر) در حدود ۴,۵۰۰ سال پیش از میلاد، خاتمه می‌یابد. دوران مس‌سنگی به عنوان مرحله‌ای از پیشرفت‌های تکنولوژیکی و فرهنگی شناخته می‌شود که در آن انسان‌ها به استفاده از فلزات روی آوردند.

تقسیم بندی ها:

دورهٔ نوسنگی نخستین بار توسط کتلین کنیان، که حفاری باستان‌شناسی شهر اریحا را بر عهده داشت، با توجه به ساخت سفال تقسیم‌بندی شد:

نوسنگی پیش‌ازسفال: این مرحله شامل مراحل آغازین دوران نوسنگی در آسیای غربی، به‌ویژه در سرزمین شام (سوریه و فلسطین) است. در این دوره، یکجانشینی، کشاورزی و دامپروری رواج یافته بود، اما هنوز از سفال استفاده نمی‌شد.

نوسنگی پیش از سفال آ: از حدود ۱۱٬۵۰۰ تا ۱۰٬۰۰۰ سال پیش که در آن خانه‌ها عمدتاً گرد بودند.
نوسنگی پیش از سفال ب: از حدود ۹٬۶۰۰ تا ۸٬۰۰۰ سال پیش که در این دوره استفاده از ابزار چخماقی رواج یافت و خانه‌ها به تدریج چندضلعی شدند.

نوسنگی با سفال: این دوره از حدود ۸٬۴۰۰ تا ۶٬۵۰۰ سال پیش ادامه داشت و در آن فرهنگ‌های مشخصی مانند فرهنگ حلف در شمال میانرودان و آناتولی و فرهنگ عبید در جنوب میانرودان شکل گرفتند. در این دوره، آثاری از جنس سفال ساخته می‌شد.

در برخی محوطه‌ها، دوران نوسنگی با سفال به دو دورهٔ نوسنگی با سفال آ (PNA) و نوسنگی با سفال ب (PNB) تقسیم می‌شود.