کتاب بهرام

9. کسره ی اشباعی:

هجای کوتاهی است که باید آن را به هجای بلند تبدیل کرد به عبارت دیگر حرف متحرکی است که می‌توان یک حرف صامت بر آن افزوده (به شرطی که این افزایش در وزن شعر مشکلی ایجاد نکند). به جهت آن که این هجای کوتاه همیشه پس از مضاف می‌آید آن را کسره ی اشباعی گفته‌اند.

مثال:

(اگر لذّ ت ترک لذّت بدانی

دگر لذّت نفس لذّت نخوانی)

در این بیت کلمه ی لذّت چهار بار تکرار شده است که در دو مورد مضاف واقع شده است.

(لذّ ت ترک) و (لذّ ت نفس) که در هر دو مورد ((تا)) لذ ت باید به هجای بلند تبدیل شود.

به عبارت دیگر می‌توان یک صامت مثلاً ((ش)) در آخر هر دو افزوده و بیت بالا را به صورت زیر خواند:

اگر لذّتش ترک لذّت بدانی دگر لذّتش نفس لذّت نخوانی

یادآوری: این نکته ضروری است که کسره ی هر مضافی کسره ی اشباعی نیست مثلاً ما نمی‌توانیم در آخر کلمه ی ((ترک)) که مضاف است حرف صامتی بیفزاییم و بگوییم:((اگر لذّتش ترکش لذّت بدانی)) به وضوح می‌بینیم که وزن شعر شکسته می‌شود و شعر وزن خود را از دست می‌دهد.

مثالی دیگر:

بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایبان دارد بهار عارضش خطّی به خون ارغوان دارد

ب تی دا رم / ک گر د- ِ گل / ز سن بل سا / ی با دا رد

U/ _ _ _ U/ _ _ _ U/ _ _ _ U _ _ _

ب ها ر-ِ عا / رضش خط طی / ب خو ن-ِ ار / غ وا دا رد

مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن

گرد گل

بهار عارض

خون ارغوان

می توان (صامت ش که در بالا مثال زده شده را به آن اضافه کرد: گردش گل - بهارش عارضش - خونش ارغوان. و وزن شعر به هم نمی خورد)

کسره ی (( د )) و (( ر )) و (( ن )) در کلمات ((گرد )) و ((بهار)) و((خون)) کسره ی اشباعی است و حروف آخر این کلمات هجای بلند محسوب می شوند.