کتاب بهرام

رشد (growth) به فرآیندی گفته می‌شود که در آن یک موجود زنده از نظر اندازه، وزن، حجم و سایر ویژگی‌های فیزیکی افزایش می‌یابد. این فرآیند معمولاً به طور تدریجی و در طول زمان رخ می‌دهد و به ویژه در موجودات زنده، نقش اساسی در بقا و تکامل آن‌ها دارد. رشد می‌تواند در جنبه‌های مختلف بدن یک موجود، از جمله سلولی، بافتی، اندامی و فیزیکی، رخ دهد. در عین حال، رشد به عوامل زیستی، محیطی و ژنتیکی بستگی دارد.

رشد در موجودات زنده به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

1. رشد کمی (Quantitative Growth): افزایش اندازه و ابعاد یک موجود زنده.
2. رشد کیفی (Qualitative Growth): تغییرات ساختاری و عملکردی که در رشد موجودات رخ می‌دهند.

1. انواع رشد

الف) رشد سلولی

سوء تغذیه (Malnutrition) به وضعیتی اطلاق می‌شود که بدن به دلیل کمبود یا عدم تعادل در مصرف مواد مغذی ضروری، عملکرد صحیح خود را از دست می‌دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از کمبود یا زیاد مصرف برخی مواد غذایی باشد و بر سلامت جسمی و روانی فرد تأثیر منفی بگذارد. سوء تغذیه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: سوء تغذیه ناشی از کمبود مواد غذایی و سوء تغذیه ناشی از مصرف بیش از حد مواد غذایی.

انواع سوء تغذیه

1. سوء تغذیه ناشی از کمبود مواد مغذی: این نوع سوء تغذیه زمانی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی مواد مغذی ضروری مانند پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی دریافت نمی‌کند. برخی از مهم‌ترین موارد کمبود مواد مغذی عبارتند از:

   • کمبود پروتئین: منجر به اختلالات رشد، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و ضعف عضلانی می‌شود.
   • کمبود آهن: باعث کم‌خونی و ضعف، خستگی و کاهش توانایی تمرکز می‌شود.

در علم زیست‌شناسی، "بالغ" به مرحله‌ای از زندگی یک موجود اشاره دارد که به طور کامل به رشد خود پایان داده و قادر به تولید مثل است. این مرحله به ویژه در حشرات، که فرآیند رشد و دگردیسی پیچیده‌ای دارند، اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مرحله، حشره به شکل نهایی خود رسیده است و تغییرات فیزیکی و رفتاری مهمی در آن رخ می‌دهد.

مراحل زندگی حشرات و فرآیند دگردیسی

حشرات به طور معمول از طریق دگردیسی کامل یا ناقص به مرحله بالغ می‌رسند. این فرآیند شامل مراحل مختلفی است که در نهایت به تبدیل شدن به یک فرد بالغ و تولیدمثل‌کننده منجر می‌شود. مراحل اصلی دگردیسی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. دگردیسی کامل (Holometabolism): در این نوع دگردیسی، حشرات از چهار مرحله عبور می‌کنند: تخم، لارو، شفیره و بالغ.

ریزچشمک (اوماتیدی، اوماتیدیوم) به واحدهای بینایی چشم‌های مرکب در حشرات گفته می‌شود که به آن‌ها امکان دیدن تصاویر به صورت بخش‌بخش و کاملاً متمایز از هم می‌دهد. هر اوماتیدی یک واحد مستقل از دید است که شامل چندین بخش مختلف می‌شود. این بخش‌ها معمولاً شامل یک عدسی متمرکزکننده نور (که به نام مخروط کریستالی شناخته می‌شود)، یک قرنیه برای جلوگیری از تداخل نور، و تعدادی گیرنده نوری مجزا است. تعداد این گیرنده‌ها می‌تواند بین ۶ تا ۸ متغیر باشد و در برخی گونه‌ها حتی بیشتر از این مقدار است.

هر اوماتیدی به طور مستقل از دیگر واحدهای بینایی، نور را از یک بخش کوچک و محدود از میدان دید دریافت می‌کند. بنابراین، دید حشرات به گونه‌ای است که آن‌ها هر جزئیات را از بخش‌های مختلف میدان دید می‌بینند و از ترکیب نور ورودی از این بخش‌ها، تصویری موزائیکی شکل می‌گیرد. این ساختار ویژه چشم‌های مرکب به حشرات کمک می‌کند تا توانایی حس کردن حرکت‌ها و تغییرات سریع در محیط اطرافشان را داشته باشند. در نتیجه، چشم‌های مرکب حشرات توانایی بالایی در تشخیص تغییرات جزئی دارند، اما تصویری که ایجاد می‌شود به اندازه چشم‌های ساده انسان‌ها واضح و جزئی نیست.

پرده درخشان (tapetum lucidum) یک لایه خاص است که در چشم بسیاری از مهره‌داران، از جمله حیوانات شب‌رو، وجود دارد. این لایه در پشت یا درون شبکیه چشم قرار دارد و نقش مهمی در بهبود بینایی در شرایط نور کم ایفا می‌کند. به طور خاص، پرده درخشان نور مرئی که از شبکیه عبور کرده را دوباره به داخل شبکیه بازتاب می‌کند، به این ترتیب میزان نور دریافتی توسط گیرنده‌های نوری شبکیه افزایش می‌یابد. این عملکرد موجب بهبود دید در شب می‌شود و به برخی از حیوانات کمک می‌کند تا در تاریکی بهتر ببینند.

این لایه در برخی از حیوانات به ویژه گوشتخوارانی که در شب شکار می‌کنند، مشاهده می‌شود. بسیاری از این حیوانات شب‌رو هستند و پرده درخشان به آنها کمک می‌کند تا در شب و در شرایط نوری ضعیف بتوانند به راحتی به شکار بپردازند. به عنوان مثال، گربه‌ها که معروف به داشتن درخشش در چشم‌هایشان در شب هستند، به دلیل وجود این لایه در چشم‌شان، توانایی بیشتری در دیدن در شرایط تاریک دارند.

سوهانک (یا رادیولا :Radula) یک ساختار ویژه و منحصر به فرد در بدن نرم‌تنان است که به‌طور عمده برای تغذیه از آن استفاده می‌شود. این ساختار به نوعی مشابه به زبان در جانوران دیگر است و نقش اصلی آن در فرآیند خوردن و هضم مواد غذایی نرم‌تنان است. سوهانک معمولاً از دندانک‌های کوچک و نوارهای کیتینی تشکیل شده است که برای تراشیدن و بریدن مواد غذایی قبل از هدایت آن‌ها به مری استفاده می‌شود.

وجود سوهانک در نرم‌تنان

سوهانک تنها در نرم‌تنان وجود دارد و این اندام در همه رده‌های نرم‌تن یافت می‌شود، به‌جز در دوکفه‌ای‌ها. در حقیقت، تنها این گروه از جانوران، یعنی نرم‌تنان، هستند که دارای سوهانک بوده و از آن برای فرآیند تغذیه خود بهره می‌برند. در میان شکم‌پایان (که یکی از رده‌های نرم‌تنان است)، انواع مختلفی از جانوران مانند حلزون‌ها و لیسه‌ها (چه گیاه‌خوار و چه گوشت‌خوار) سوهانک دارند.

چیدمان دندانک‌ها در سوهانک

جانداران خونسرد (Ectotherms)، به موجوداتی اطلاق می‌شود که دمای بدنشان را از محیط اطراف خود می‌گیرند و نمی‌توانند دمای بدنشان را به طور مستقل و ثابت نگه دارند. برخلاف جانداران خونگرم (Endotherms)، که قادرند دمای بدن خود را با فرآیندهای متابولیکی تنظیم کنند، جانداران خونسرد بسته به تغییرات دمای محیط، دمای بدنشان تغییر می‌کند.

ویژگی‌های جانداران خونسرد:

1. تنظیم دما: جانداران خونسرد قادر به تولید گرما از طریق متابولیسم داخلی نیستند. به همین دلیل، برای حفظ دمای بدن در محدوده‌ای مناسب، به تغییرات محیطی و رفتارهای خاصی متکی هستند. به عنوان مثال، این موجودات ممکن است در آفتاب قرار بگیرند تا دمای بدنشان را افزایش دهند یا به مکان‌های سایه‌دار بروند تا بدنشان سرد شود.

جانداران خون‌گرم (به انگلیسی: Warm-blooded animals) به حیواناتی گفته می‌شود که قادرند دمای بدن خود را مستقل از دمای محیط تنظیم کنند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا در شرایط مختلف زیست‌محیطی به حیات خود ادامه دهند. خون‌گرم بودن (هومئوترمی) در مقایسه با خون‌سرد بودن (پویترمی) تفاوت‌های اساسی در نحوه زندگی، رفتار، فیزیولوژی و حتی زیست‌شناسی تکاملی جانداران ایجاد می‌کند.

ویژگی‌های جانداران خون‌گرم

1. توانایی تنظیم دمای بدن: جانداران خون‌گرم قادرند دمای بدن خود را در محدوده‌ای ثابت نگه دارند، حتی اگر دمای محیط تغییر کند. این فرآیند به عنوان هومئوستاز دمایی شناخته می‌شود و توسط مکانیزم‌های مختلف فیزیولوژیکی مانند تعریق، لرزیدن، گشاد شدن یا تنگ شدن رگ‌های خونی در پوست و تغییرات متابولیکی انجام می‌شود.

شیمی‌دان (Chemist) کسی است که به مطالعه و تحقیق در زمینه علم شیمی می‌پردازد. شیمی یکی از علوم پایه‌ای است که به بررسی ترکیب، ساختار، خواص و تغییرات مواد می‌پردازد. شیمی‌دان‌ها از این علم برای شناسایی و درک واکنش‌های شیمیایی، کشف مواد جدید، توسعه فرآیندهای صنعتی و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها استفاده می‌کنند.

ویژگی‌ها و وظایف شیمی‌دان

1. تحقیق و آزمایش: شیمی‌دان‌ها در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به انجام آزمایشات شیمیایی می‌پردازند. این آزمایشات می‌تواند شامل ترکیب مواد مختلف، بررسی خواص فیزیکی و شیمیایی مواد، تحلیل ساختار مولکولی و شبیه‌سازی واکنش‌های شیمیایی باشد.

2. کاربردهای صنعتی: بسیاری از شیمی‌دان‌ها در صنایع مختلفی مانند داروسازی، نفت و گاز، کشاورزی، مواد غذایی و صنایع شیمیایی فعالیت می‌کنند. آن‌ها برای بهبود فرآیندهای تولید، کاهش هزینه‌ها، ارتقاء کیفیت محصولات و ایمنی محیط زیست تحقیق می‌کنند.

نظریه فلوژیستون (Phlogiston theory) یک تئوری قدیمی در علم شیمی بود که در قرن‌های 17 و 18 میلادی مطرح شد و در طول آن زمان به‌طور گسترده‌ای مورد پذیرش قرار گرفت. طبق این نظریه، همهٔ مواد قابل سوختن به جزئی به نام "فلوژیستون" (که ماده‌ای معدنی، بی‌رنگ و بی‌بو فرض می‌شد) تشکیل شده بودند. هنگامی که این مواد می‌سوزند، فلوژیستون از آن‌ها جدا می‌شود و مادهٔ سوخته به شکل ساده‌تری تبدیل می‌شود. این تئوری در واقع یک تلاش اولیه برای توضیح فرآیند سوختن و واکنش‌های شیمیایی بود.

پایه‌گذاری نظریه فلوژیستون

نظریه فلوژیستون برای اولین بار توسط شیمی‌دان آلمانی یوهان یواخیم بشِر (Johann Joachim Becher) در قرن هفدهم مطرح شد و سپس توسط گئورگ ارنست اشتال (Georg Ernst Stahl) گسترش یافت. طبق باور این دانشمندان، مواد سوختنی دارای مقداری فلوژیستون بودند که در هنگام سوختن از آن‌ها آزاد می‌شد. به‌طور خاص، اشتال بر این باور بود که فلوژیستون آتش را در درون مواد ذخیره کرده است و هنگام سوختن، این ماده به هوا منتقل می‌شود.