کتاب بهرام

بدن انسان (body) یکی از پیچیده‌ترین و شگفت‌انگیزترین ساختارهای زیستی است که از تریلیون‌ها سلول تشکیل شده است و انواع مختلفی از بافت‌ها، اندام‌ها و سیستم‌ها را در خود جای داده است. این ساختارهای پیچیده با همکاری یکدیگر عملکردهای حیاتی بدن را حفظ می‌کنند. در ادامه، به تشریح اجزاء مختلف بدن انسان و نحوه عملکرد آن‌ها می‌پردازیم.

1. ساختار کلی بدن انسان

بدن انسان از سیستم‌های مختلفی تشکیل شده است که هر یک وظیفه خاصی دارند. این سیستم‌ها به صورت هماهنگ با یکدیگر کار می‌کنند تا سلامت و عملکرد بدن را تضمین کنند. سیستم‌های اصلی بدن انسان شامل موارد زیر هستند:

بدن موجودات زنده (body یا organism)، از جمله انسان‌ها، حیوانات، گیاهان و حتی میکروب‌ها، مجموعه‌ای پیچیده از ساختارها و اعضای مختلف است که برای بقا، رشد و تولید مثل ضروری هستند. بدن به طور کلی شامل اجزای مختلفی است که با هم تعامل دارند و به موجود زنده کمک می‌کنند تا فعالیت‌های حیاتی خود را انجام دهد. این فعالیت‌ها ممکن است شامل تنفس، تغذیه، حرکت، تولید مثل و واکنش به محیط اطراف باشد.

1. ساختار بدن موجودات زنده

بدن هر موجود زنده معمولاً از چند سطح ساختاری مختلف تشکیل شده است:

• سلول‌ها: کوچک‌ترین واحدهای سازنده بدن. تمام موجودات زنده از یک یا چند سلول تشکیل شده‌اند. سلول‌ها اجزای اصلی بدن را مانند هسته، سیتوپلاسم و غشاء سلولی دارند که هر کدام نقش خاصی در عملکرد بدن ایفا می‌کنند.

بافت (texture) یکی از مفاهیم مهم در علوم مختلف است که در حوزه‌های گوناگون مانند زیست‌شناسی، هنر، و مهندسی کاربرد دارد. بافت به طور کلی به ساختار و ترکیب اجزای یک چیز یا سیستم اشاره دارد که به آن ویژگی و هویت خاص می‌دهد.

1. بافت در زیست‌شناسی

در زیست‌شناسی، بافت به مجموعه‌ای از سلول‌های مشابه گفته می‌شود که وظایف خاصی را در یک موجود زنده انجام می‌دهند. در این زمینه، بافت‌ها می‌توانند به طور کلی به پنج نوع اصلی تقسیم شوند:

• بافت پوششی (Epithelial tissue): این نوع بافت پوشش‌دهنده سطح بدن و حفرات داخلی آن است. این بافت می‌تواند سلول‌های متراکم و یک‌لایه یا چند لایه داشته باشد و وظایفی همچون محافظت، جذب مواد و ترشح را انجام دهد.

رشد (growth) به فرآیندی گفته می‌شود که در آن یک موجود زنده از نظر اندازه، وزن، حجم و سایر ویژگی‌های فیزیکی افزایش می‌یابد. این فرآیند معمولاً به طور تدریجی و در طول زمان رخ می‌دهد و به ویژه در موجودات زنده، نقش اساسی در بقا و تکامل آن‌ها دارد. رشد می‌تواند در جنبه‌های مختلف بدن یک موجود، از جمله سلولی، بافتی، اندامی و فیزیکی، رخ دهد. در عین حال، رشد به عوامل زیستی، محیطی و ژنتیکی بستگی دارد.

رشد در موجودات زنده به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

1. رشد کمی (Quantitative Growth): افزایش اندازه و ابعاد یک موجود زنده.
2. رشد کیفی (Qualitative Growth): تغییرات ساختاری و عملکردی که در رشد موجودات رخ می‌دهند.

1. انواع رشد

الف) رشد سلولی

سوء تغذیه (Malnutrition) به وضعیتی اطلاق می‌شود که بدن به دلیل کمبود یا عدم تعادل در مصرف مواد مغذی ضروری، عملکرد صحیح خود را از دست می‌دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از کمبود یا زیاد مصرف برخی مواد غذایی باشد و بر سلامت جسمی و روانی فرد تأثیر منفی بگذارد. سوء تغذیه به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: سوء تغذیه ناشی از کمبود مواد غذایی و سوء تغذیه ناشی از مصرف بیش از حد مواد غذایی.

انواع سوء تغذیه

1. سوء تغذیه ناشی از کمبود مواد مغذی: این نوع سوء تغذیه زمانی رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی مواد مغذی ضروری مانند پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی دریافت نمی‌کند. برخی از مهم‌ترین موارد کمبود مواد مغذی عبارتند از:

   • کمبود پروتئین: منجر به اختلالات رشد، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و ضعف عضلانی می‌شود.
   • کمبود آهن: باعث کم‌خونی و ضعف، خستگی و کاهش توانایی تمرکز می‌شود.

در علم زیست‌شناسی، "بالغ" به مرحله‌ای از زندگی یک موجود اشاره دارد که به طور کامل به رشد خود پایان داده و قادر به تولید مثل است. این مرحله به ویژه در حشرات، که فرآیند رشد و دگردیسی پیچیده‌ای دارند، اهمیت ویژه‌ای دارد. در این مرحله، حشره به شکل نهایی خود رسیده است و تغییرات فیزیکی و رفتاری مهمی در آن رخ می‌دهد.

مراحل زندگی حشرات و فرآیند دگردیسی

حشرات به طور معمول از طریق دگردیسی کامل یا ناقص به مرحله بالغ می‌رسند. این فرآیند شامل مراحل مختلفی است که در نهایت به تبدیل شدن به یک فرد بالغ و تولیدمثل‌کننده منجر می‌شود. مراحل اصلی دگردیسی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. دگردیسی کامل (Holometabolism): در این نوع دگردیسی، حشرات از چهار مرحله عبور می‌کنند: تخم، لارو، شفیره و بالغ.

ریزچشمک (اوماتیدی، اوماتیدیوم) به واحدهای بینایی چشم‌های مرکب در حشرات گفته می‌شود که به آن‌ها امکان دیدن تصاویر به صورت بخش‌بخش و کاملاً متمایز از هم می‌دهد. هر اوماتیدی یک واحد مستقل از دید است که شامل چندین بخش مختلف می‌شود. این بخش‌ها معمولاً شامل یک عدسی متمرکزکننده نور (که به نام مخروط کریستالی شناخته می‌شود)، یک قرنیه برای جلوگیری از تداخل نور، و تعدادی گیرنده نوری مجزا است. تعداد این گیرنده‌ها می‌تواند بین ۶ تا ۸ متغیر باشد و در برخی گونه‌ها حتی بیشتر از این مقدار است.

هر اوماتیدی به طور مستقل از دیگر واحدهای بینایی، نور را از یک بخش کوچک و محدود از میدان دید دریافت می‌کند. بنابراین، دید حشرات به گونه‌ای است که آن‌ها هر جزئیات را از بخش‌های مختلف میدان دید می‌بینند و از ترکیب نور ورودی از این بخش‌ها، تصویری موزائیکی شکل می‌گیرد. این ساختار ویژه چشم‌های مرکب به حشرات کمک می‌کند تا توانایی حس کردن حرکت‌ها و تغییرات سریع در محیط اطرافشان را داشته باشند. در نتیجه، چشم‌های مرکب حشرات توانایی بالایی در تشخیص تغییرات جزئی دارند، اما تصویری که ایجاد می‌شود به اندازه چشم‌های ساده انسان‌ها واضح و جزئی نیست.

پرده درخشان (tapetum lucidum) یک لایه خاص است که در چشم بسیاری از مهره‌داران، از جمله حیوانات شب‌رو، وجود دارد. این لایه در پشت یا درون شبکیه چشم قرار دارد و نقش مهمی در بهبود بینایی در شرایط نور کم ایفا می‌کند. به طور خاص، پرده درخشان نور مرئی که از شبکیه عبور کرده را دوباره به داخل شبکیه بازتاب می‌کند، به این ترتیب میزان نور دریافتی توسط گیرنده‌های نوری شبکیه افزایش می‌یابد. این عملکرد موجب بهبود دید در شب می‌شود و به برخی از حیوانات کمک می‌کند تا در تاریکی بهتر ببینند.

این لایه در برخی از حیوانات به ویژه گوشتخوارانی که در شب شکار می‌کنند، مشاهده می‌شود. بسیاری از این حیوانات شب‌رو هستند و پرده درخشان به آنها کمک می‌کند تا در شب و در شرایط نوری ضعیف بتوانند به راحتی به شکار بپردازند. به عنوان مثال، گربه‌ها که معروف به داشتن درخشش در چشم‌هایشان در شب هستند، به دلیل وجود این لایه در چشم‌شان، توانایی بیشتری در دیدن در شرایط تاریک دارند.

سوهانک (یا رادیولا :Radula) یک ساختار ویژه و منحصر به فرد در بدن نرم‌تنان است که به‌طور عمده برای تغذیه از آن استفاده می‌شود. این ساختار به نوعی مشابه به زبان در جانوران دیگر است و نقش اصلی آن در فرآیند خوردن و هضم مواد غذایی نرم‌تنان است. سوهانک معمولاً از دندانک‌های کوچک و نوارهای کیتینی تشکیل شده است که برای تراشیدن و بریدن مواد غذایی قبل از هدایت آن‌ها به مری استفاده می‌شود.

وجود سوهانک در نرم‌تنان

سوهانک تنها در نرم‌تنان وجود دارد و این اندام در همه رده‌های نرم‌تن یافت می‌شود، به‌جز در دوکفه‌ای‌ها. در حقیقت، تنها این گروه از جانوران، یعنی نرم‌تنان، هستند که دارای سوهانک بوده و از آن برای فرآیند تغذیه خود بهره می‌برند. در میان شکم‌پایان (که یکی از رده‌های نرم‌تنان است)، انواع مختلفی از جانوران مانند حلزون‌ها و لیسه‌ها (چه گیاه‌خوار و چه گوشت‌خوار) سوهانک دارند.

چیدمان دندانک‌ها در سوهانک

جانداران خونسرد (Ectotherms)، به موجوداتی اطلاق می‌شود که دمای بدنشان را از محیط اطراف خود می‌گیرند و نمی‌توانند دمای بدنشان را به طور مستقل و ثابت نگه دارند. برخلاف جانداران خونگرم (Endotherms)، که قادرند دمای بدن خود را با فرآیندهای متابولیکی تنظیم کنند، جانداران خونسرد بسته به تغییرات دمای محیط، دمای بدنشان تغییر می‌کند.

ویژگی‌های جانداران خونسرد:

1. تنظیم دما: جانداران خونسرد قادر به تولید گرما از طریق متابولیسم داخلی نیستند. به همین دلیل، برای حفظ دمای بدن در محدوده‌ای مناسب، به تغییرات محیطی و رفتارهای خاصی متکی هستند. به عنوان مثال، این موجودات ممکن است در آفتاب قرار بگیرند تا دمای بدنشان را افزایش دهند یا به مکان‌های سایه‌دار بروند تا بدنشان سرد شود.