کتاب بهرام

کوه‌ها یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های طبیعی زمین هستند که تأثیرات بسیار زیادی در اکوسیستم‌ها، آب و هوا، منابع طبیعی، و حیات موجودات دارند. در اینجا، ابتدا به بررسی نقش کوه‌ها در زندگی طبیعی و پس از آن، تصور می‌کنیم اگر کوه‌ها وجود نداشتند، چه تغییراتی در زمین و محیط زیست رخ می‌داد.

نقش کوه‌ها در زمین و محیط زیست

1. نقش کوه‌ها در آب و هوا:

   • کوه‌ها تأثیر زیادی بر آب و هوا دارند. وقتی بادها به سمت کوه‌ها حرکت می‌کنند، بخار آب موجود در هوا به دلیل ارتفاع بالا و سرمای کوه‌ها، به باران یا برف تبدیل می‌شود. این فرآیند به «بارش اروگرافی یا orographic» معروف است. این بارش‌ها می‌توانند منابع آبی مهمی برای بسیاری از مناطق باشند.
   • در صورتی که کوه‌ها وجود نداشتند، این نوع بارش‌ها کاهش می‌یافتند و بسیاری از نواحی زمین با کمبود منابع آبی روبه‌رو می‌شدند.

بله، کوه‌ها در طول زمان می‌توانند حرکت کنند. این حرکت کوه‌ها به دلیل فعالیت تکتونیک صفحات زمینی و جابجایی لوحه‌های زمینی اتفاق می‌افتد. این فرآیند به عنوان تکتونیک صفحه‌ها شناخته می‌شود و می‌تواند باعث تغییر شکل و موقعیت کوه‌ها شود. تکتونیک صفحه‌ها به دلیل حرکت لوحه‌های زمینی که روی آستنوسفر قرار دارند، اتفاق می‌افتد. این لوحه‌ها ممکن است به یکدیگر برخورد کنند، از هم دور شوند یا به یکدیگر برخورد نکنند و به فاصله ایستایی در امتداد یکدیگر قرار بگیرند. در نتیجه این جابجایی‌ها، کوه‌ها حرکت کرده و تغییر شکل می‌دهند.

کوه‌ها را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته‌بندی کرد. برخی از نوع‌های کوه‌ها عبارتند از: 1. کوه‌های آتشفشانی: این کوه‌ها به دلیل فعالیت‌های آتشفشانی و خروج مواد آذره و آتشفشانی از زیر زمین شکل می‌گیرند. آنها معمولاً شکل مخروطی یا کوه‌های کوچکتر را دارند و می‌توانند آتشفشانی باشند یا خاموش شده باشند. 2. کوه‌های فورانی: این کوه‌ها به دلیل فشار و جابجایی لوحه‌های زمینی شکل می‌گیرند و معمولاً پهنا و طولانی هستند. آنها ممکن است به صورت کوهستان‌های کمربندی یا سلسله‌ای شکل بگیرند. 3. کوه‌های دیدگاهی: این کوه‌ها به دلیل فرآیندهای آبی و رسوبی شکل می‌گیرند. آب‌ها به مواد رسوبی مانند شن و ماسه، سیلت و آهک را به همراه می‌آورند و در طول زمان کوه‌ها را شکل می‌دهند.

کوه‌ها یکی از ویژگی‌های طبیعی زمین هستند که به دلیل فرآیندهای زمین‌شناسی شکل می‌گیرند. تشکیل کوه‌ها یک فرآیند پیچیده و طولانی است که به عوامل مختلفی بستگی دارد. در اینجا به بررسی چگونگی شکل‌گیری کوه‌ها و انواع مختلف آن‌ها می‌پردازیم.

۱. فرآیندهای تشکیل کوه‌ها

کوه‌ها به طور عمده از طریق چند فرآیند زمین‌شناسی زیر شکل می‌گیرند:

الف) تکتونیک صفحه‌ای

تکتونیک صفحه‌ای نظریه‌ای است که توضیح می‌دهد چگونه لایه‌های زمین (صفحه‌های تکتونیکی) در حال حرکت هستند و چگونه این حرکت می‌تواند منجر به تشکیل کوه‌ها شود. این فرآیند شامل موارد زیر است:

چرا کوه ها به وحود آمدند؟

علت به  وجود آمدن کوه ها به دلیل فعالیت های زمین شناسی و جنبش صفحات قاره ای است. طی میلیون ها سال، قاره ها در حال جابجایی و تداخل با یکدیگر بوده اند. این تداخل ها منجر به ایجاد فشار و نیروهای زیادی در صفحات قاره ای می شود که سبب جابجایی و تغییر شکل زمین می شوند. این فشارها و نیروها منجر به جابجایی صفحات قاره ای و پیوسته شدن آن ها با یکدیگر می شود که در نتیجه به وجود کوه ها و کوهستان ها می انجامد. عوامل دیگری مانند فعالیت آتشفشانی و فرآیندهای آبی نیز می توانند به شکل گوناگونی در تشکیل کوه ها نقش داشته باشند.

کوه یخ (به انگلیسی iceberg) توده‌های عظیم یخی هستند که از یخچال‌های طبیعی یا صفحات یخی جدا شده و به دریاها و اقیانوس‌ها می‌افتند. این پدیده‌های طبیعی عمدتاً در مناطق قطبی مانند قطب شمال و قطب جنوب یافت می‌شوند. کوه‌های یخ به دلیل اندازه بزرگ و جرم قابل توجه خود، نقش مهمی در اکوسیستم‌های دریایی و همچنین در تغییرات آب‌وهوایی ایفا می‌کنند.

ویژگی‌های کوه‌های یخ

1. اندازه و شکل: کوه‌های یخ می‌توانند از چند متر تا چند کیلومتر طول داشته باشند. برخی از آن‌ها به قدری بزرگ هستند که می‌توانند به اندازه یک شهر کوچک باشند. شکل آن‌ها نیز متنوع است و می‌تواند از مکعب‌های ساده تا اشکال پیچیده و نامنظم متغیر باشد.

2. ترکیب: کوه‌های یخ از آب شیرین تشکیل شده‌اند و به دلیل فشردگی برف‌های قدیمی به وجود می‌آیند. این یخ‌ها بسیار متراکم هستند و تنها حدود ۱۰ درصد از حجم آن‌ها بالای آب قرار می‌گیرد، در حالی که ۹۰ درصد دیگر زیر آب است.

کوه‌های آلپ در حال افزایش ارتفاع هستند، و این افزایش ارتفاع به میزان حدود یک سانتیمتر در سال تخمین زده می‌شود. این پدیده، بخشی از یک فرآیند طبیعی به نام فرآیند تکتونیکی است که به صورت مداوم در سطح زمین در حال وقوع است. برای درک بهتر این موضوع، باید عواملی که باعث این افزایش ارتفاع می‌شوند، بررسی کنیم:

1. فرآیند تکتونیک صفحه‌ای

کوه‌های آلپ بخشی از کمربند کوه‌زایی آلپ-هیمالیا هستند که به دلیل برخورد دو صفحه تکتونیکی عظیم به نام‌های صفحه آفریقا و صفحه اوراسیا ایجاد شده‌اند. این صفحات تکتونیکی به آرامی به هم برخورد می‌کنند و فشار ناشی از این برخورد باعث می‌شود که لایه‌های زمین بالا بیایند و کوه‌ها شکل بگیرند.

این حرکت صفحات تکتونیکی به طور مداوم در حال انجام است و باعث افزایش ارتفاع کوه‌ها می‌شود. این فرآیند به طور متوسط، حدود 1 میلی‌متر تا 1 سانتیمتر در سال اتفاق می‌افتد.