کتاب بهرام

تریتون نه‌تنها بزرگ‌ترین قمر نپتون است، بلکه یکی از عجیب‌ترین و غیرعادی‌ترین قمرهای کل منظومه شمسی به‌شمار می‌آید.

این قمر برخلاف همه قمرهای بزرگ دیگر، در جهت مخالف چرخش سیاره‌اش حرکت می‌کند. همین ویژگی کافی‌ست تا بدانیم:

تریتون اصلاً قمر بومی نپتون نیست؛ بلکه سیارکی از کمربند کویپر بوده که نپتون آن را دزدیده.

🧭 شناسنامه‌ی تریتون

• سیاره مادر: نپتون

• قطر: ~۲۷۰۶ کیلومتر (هفتمین قمر بزرگ منظومه شمسی)

• فاصله از نپتون: ~۳۵۴,۸۰۰ کیلومتر

• مدت گردش: ~۵.۹ روز

• حرکت مداری: معکوس (رتروگراد)

• ترکیب: یخ آب، یخ نیتروژن، سنگ

• دما: حدود −۲۳۵ درجه سانتی‌گراد (از سردترین‌ها در منظومه شمسی)

🔭 کشف و نام‌گذاری

تریتون در سال ۱۸۴۶، تنها چند هفته پس از کشف خودِ نپتون، توسط ویلیام لاسل کشف شد.

نامش برگرفته از اسطوره‌ی یونانی است:
تریتون پسر پوسیدون (همان نپتون) و الهه‌ی دریاها، پیام‌آور دریا با صدف حلزونی در دست.

🔁 حرکت معکوس: نشانه‌ی اسیرشدن

برخلاف تمام قمرهای بزرگ که در جهت چرخش سیاره‌شان مدار می‌زنند، تریتون در جهت مخالف حرکت می‌کند. این حرکت «رتروگراد» یعنی:

• تریتون نمی‌تواند در مدار نپتون شکل گرفته باشد.

• به‌احتمال زیاد، تریتون یک جرم یخی از کمربند کویپر (مانند پلوتو) بوده که نپتون در گذشته آن را به‌دام انداخته.

این اسارت احتمالاً باعث نابودی قمرهای بومی نپتون و آشفتگی گرانشی شد.

🌋 آتشفشان‌های یخی

در سال ۱۹۸۹، تنها فضاپیمایی که تاکنون از تریتون بازدید کرده—ویجر ۲—تصاویر شگفت‌انگیزی ثبت کرد:

• آتشفشان‌های یخی فعال که فوران‌هایی از نیتروژن مایع و گرد یخ به ارتفاع چند کیلومتر پرتاب می‌کردند

• سطحی جوان و نسبتاً صاف، با پوشش گسترده‌ای از یخ نیتروژن

• گاهی شیارها و ساختارهایی مشابه «پوست خربزه»

تریتون، همراه با انسلادوس و آیو، یکی از معدود قمرهای فعال از نظر زمین‌شناسی است.

🌫 سطح و جوّ نازک

سطح تریتون پوشیده از یخ نیتروژن و متان است. گاهی با روشنایی عجیب، گاهی با تیره‌گی شگفت‌آور.
در عین حال، تریتون دارای جوّی بسیار نازک از نیتروژن است که تا ۸ کیلومتر گسترش دارد.

🌬 دما و فشار در سطح آن بسیار پایین است، ولی همین جو نازک، در کنار سطح صاف و فواره‌ها، نشان از فعالیت و پویایی دارد.

🧬 آیا تریتون می‌تواند میزبان حیات باشد؟

تریتون محتمل‌ترین قمر نپتون برای داشتن اقیانوس زیرسطحی است. دلایل:

• اندازه بزرگش → گرمای درونی کافی

• ساختارش مشابه پلوتو و اروپا → امکان یخ‌شکنی از درون

• وجود ترکیبات یخی و فرار → نشان‌دهنده‌ی تعامل سطح و زیرسطح

اگر تریتون واقعاً یک دنیای یخی با اقیانوس پنهان باشد، شاید پتانسیل حیات میکروسکوپی را هم داشته باشد—شبیه اروپا یا انسلادوس، ولی در اعماق سردتر و تاریک‌تر.

📡 مأموریت‌ها: غفلت تاریخی و امید آینده

تا امروز، تنها ملاقات ما با تریتون، عبور سریع ویجر ۲ در سال ۱۹۸۹ بوده.
اما علاقه‌ی دانشمندان به این قمرِ فراموش‌شده، دوباره در حال شعله‌ور شدن است.

مأموریت پیشنهادی ناسا:

Trident (پیشنهاد برای دهه ۲۰۳۰)

• پرواز نزدیک به تریتون

• بررسی فعالیت‌های یخی

• جستجوی نشانه‌های اقیانوس زیرسطحی و مواد آلی

اگر تأیید شود، تریتون دوباره به صحنه بازخواهد گشت.

✨ جمع‌بندی: غریبه‌ای از دوردست

تریتون یک بیگانه است—هم از نظر منشأ، هم از نظر رفتار. قمر بزرگی که احتمالاً از کمربند کویپر دزدیده شده، در جهت معکوس می‌چرخد، یخ فوران می‌کند، و شاید در اعماقش دریا دارد.

او تنها قمر بزرگ منظومه شمسی با حرکت رتروگراد است، یکی از سردترین جاهای منظومه، و شاید خانه‌ی اسراری که هنوز کشف نشده‌اند.