کتاب بهرام

کاکاپو (Kakapo) (Strigops habroptila) یکی از عجیب‌ترین و نادرترین پرندگان جهان است که تنها در نیوزیلند یافت می‌شود. این طوطیِ بی‌پرواز، سنگین‌ترین طوطی جهان و نمادی از تنوع زیستی منحصربه‌فرد نیوزیلند است. با وجود تلاش‌های گسترده حفاظتی، کاکاپو همچنان در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان گونهٔ در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی می‌شود. تا سال ۲۰۲۳، تنها ۲۴۸ فرد از این گونه باقی مانده است.

ویژگی‌های فیزیکی

• وزن و اندازه: وزن کاکاپوها بین ۲ تا ۴ کیلوگرم و طول بدن آن‌ها تا ۶۰ سانتیمتر می‌رسد.

• پَرها: پوشش سبز زیتونی با خال‌های سیاه، سازگار با زندگی در جنگل‌های انبوه. پَرها نرم و شباهت زیادی به مو دارند.

• منقار و پاها: منقار بزرگ و خمیده برای خرد کردن دانه‌ها و پاهای قوی برای دویدن و بالا رفتن از درختان.

• بی‌پروازی: بال‌های کوچک و غیرقابل استفاده برای پرواز؛ حرکت آن‌ها عمدتاً با راه رفتن یا بالا رفتن از درختان است.

زیستگاه و پراکنش

کاکاپوها زمانی در سراسر نیوزیلند زندگی می‌کردند، اما امروزه تنها در جزایر بدون شکارچی مانند:

• جزیره کادفیش (Whenua Hou)

• جزیره انکر (Pukenui)

• جزیره لیتل بِریِر (Te Hauturu-o-Toi)
  حضور دارند. تخریب جنگل‌ها و معرفی شکارچیان غیربومی مانند گربه‌ها، موش‌ها و راسوها، دلیل اصلی کاهش جمعیت آن‌هاست.

رفتار و رژیم غذایی

• شب‌زیستی: کاکاپوها عمدتاً شب‌ها فعال هستند و روزها در لانه‌های زمینی استراحت می‌کنند.

• رژیم گیاهخواری: تغذیه از برگ‌ها، دانه‌ها، میوه‌ها (به ویژه میوه درخت ریمو) و گاهی پوست درختان.

• بوی متمایز: بدن آن‌ها بوی شیرین و خاکی خاصی منتشر می‌کند که به دشمنان طبیعی در یافتن آن‌ها کمک می‌کند.

تولیدمثل و چالش‌ها

• سیستم لِک: نرها در فصل جفت‌گیری (هر ۲ تا ۴ سال) در گودال‌هایی به نام «لِک» جمع می‌شوند و با تولید صدای بمِ «بوم» (Boom) که تا ۵ کیلومتر شنیده می‌شود، ماده‌ها را جذب می‌کنند.

• تخم‌گذاری: ماده‌ها تنها ۱ تا ۴ تخم می‌گذارند و جوجه‌ها پس از ۳۰ روز متولد می‌شوند.

• مشکلات: نرخ بقای پایین جوجه‌ها به دلیل کمبود غذا، بیماری‌ها و شکارچیان.

تلاش‌های حفاظتی

برنامه نجات کاکاپو (Kākāpō Recovery Programme) از سال ۱۹۹۵ با همکاری دولت نیوزیلند و جوامع محلی اجرا می‌شود. اقدامات کلیدی شامل:

1. حذف شکارچیان: ایجاد جزایر امن عاری از حیوانات مهاجم.

2. تغذیه مکمل: تأمین غذاهای مقوی در فصل تولیدمثل برای افزایش نرخ زادآوری.

3. جوجه‌کشی مصنوعی: نظارت ۲۴ ساعته بر تخم‌ها و جوجه‌ها با استفاده از دوربین‌ها و حسگرها.

4. مدیریت ژنتیکی: جلوگیری از جفت‌گیری خویشاوندی با برنامه‌ریزی دقیق جفت‌گیری.

موفقیت‌ها: در سال ۲۰۱۹، رکورد ۷۵ جوجه سر از تخم درآوردند که امیدی تازه برای بقای این گونه ایجاد کرد.

اهمیت فرهنگی و اکولوژیک

• میراث مائوری: در فرهنگ بومی نیوزیلند، کاکاپو نماد خرد و ارتباط با طبیعت است.

• نقش اکوسیستمی: پراکنش دانه‌های درختان بومی، کمک به احیای جنگل‌ها.

• جاذبه گردشگری: وجود کاکاپوها باعث جذب علاقه‌مندان به طبیعت و حمایت مالی برای حفاظت شده است.

چالش‌های آینده

• تنوع ژنتیکی کم: جمعیت کوچک باقی‌مانده، خطر بیماری‌های ژنتیکی را افزایش می‌دهد.

• تغییرات اقلیمی: تأثیر بر الگوهای بارش و میوه‌دهی درختان ریمو.

• وابستگی به انسان: نیاز مداوم به مداخله انسانی برای بقا.

نتیجه‌گیری

کاکاپو نه تنها گنجینه‌ای طبیعی، بلکه درس‌آموزی درباره تأثیرات مخرب انسان بر طبیعت است. بقای این پرنده منحصر به فرد، نیازمند همکاری جهانی، سرمایه‌گذاری مستمر و آگاهی‌بخشی است. هر جوجه کاکاپویی که متولد می‌شود، نمادی از امید برای حفظ تنوع زیستی سیاره زمین است.