کتاب بهرام

چشم مرکب (Compound eye) یک اندام بینایی است که در بندپایانی مانند حشرات و سخت‌پوستان یافت می‌شود. این چشم ممکن است از هزاران واحد عکاسی مستقل به نام "اوماتیدیا" تشکیل شده باشد. هر اوماتیدیا یک واحد فتوحسی است که شامل یک قرنیه، لنز و سلول‌های فتوگیرنده می‌باشد که قادرند روشنایی و رنگ را تشخیص دهند. تصویری که توسط چشم بندپایان مشاهده می‌شود ترکیبی از ورودی‌های مختلف از اوماتیدیاهای متعدد است که هرکدام به صورت مستقل و با زاویه‌های کمی متفاوت از یکدیگر جهت‌گیری شده‌اند.

چشم‌های مرکب در مقایسه با چشم‌های تک‌روزنه (چشم‌های با سوراخ واحد) دارای وضوح تصویری پایین‌تری هستند؛ با این حال، آن‌ها دارای زاویه دید بسیار وسیع‌تری هستند و توانایی تشخیص حرکت سریع و در برخی موارد توانایی تشخیص قطبش نور را دارند. به دلیل این که چشم مرکب از مجموعه‌ای از اوماتیدیا تشکیل شده است که هرکدام دارای لنز جداگانه هستند، نور به جای اینکه از یک نقطه ورودی واحد وارد شود، به هر اوماتیدیا وارد می‌شود. گیرنده‌های نوری فردی که پشت هر لنز قرار دارند، به دلیل تغییرات شدت نور هنگام حرکت یا زمانی که شی‌ای در حال حرکت است، روشن و خاموش می‌شوند. این تغییرات، اثر لرزشی به نام "فرکانس لرزش" ایجاد می‌کنند که نرخ روشن و خاموش شدن اوماتیدیا را مشخص می‌کند. این ویژگی باعث واکنش سریع‌تر به حرکت می‌شود؛ برای مثال، زنبورهای عسل در مدت 0.01 ثانیه نسبت به حرکت واکنش نشان می‌دهند، در حالی که انسان‌ها در مدت 0.05 ثانیه واکنش می‌دهند.

چشم‌های مرکب علاوه بر حساسیت به حرکت، در تشخیص طیف‌های مختلف رنگ نیز توانایی دارند. برخی از انواع چشم‌های مرکب توانایی مشاهده رنگ‌ها را دارند که از این نظر مشابه به چشم‌های انسان است، اما در برخی از بندپایان مانند زنبورها، دامنه رنگی که می‌توانند مشاهده کنند، فراتر از دید انسان است. به‌عنوان مثال، زنبورها قادر به دیدن نور فرابنفش هستند، که برای آن‌ها برای شناسایی گل‌ها و هدایت به سمت منابع غذایی بسیار مفید است.

چشم‌های مرکب در مورد ساختار و نحوه عملکرد هم تفاوت‌های قابل توجهی دارند. این چشم‌ها ممکن است به‌صورت "چشم‌های قوسی" یا "چشم‌های هلیکوپتری" یافت شوند که ساختار هندسی آن‌ها برای بهبود میدان دید و قدرت تشخیص حرکت طراحی شده است. در برخی از بندپایان، مانند برخی از انواع ماهی‌ها و خرچنگ‌ها، چشم‌های مرکب می‌توانند حتی در محیط‌های تاریک یا کم‌نور کارکردهای بسیار خوبی داشته باشند، زیرا این چشم‌ها می‌توانند برای دریافت نور بیشتر و تحلیل دقیق‌تری از آن تنظیم شوند.

یکی دیگر از ویژگی‌های جالب چشم‌های مرکب، توانایی آن‌ها در تشخیص تغییرات سریع در نور و بازتاب‌های محیطی است. این چشم‌ها به‌ویژه در شکارچیان، مانند برخی از حشرات شکارگر، مفید هستند زیرا می‌توانند دقیقاً مکان و وضعیت طعمه را در هنگام حرکت سریع شبیه‌سازی کنند.

در نتیجه، چشم‌های مرکب به موجودات اجازه می‌دهند تا در محیط‌های پیچیده و دگرگون‌شونده به‌طور مؤثر و با دقت بالا عمل کنند. از این‌رو، این نوع چشم‌ها به بندپایان توانایی‌های خاصی مانند شناسایی سریع تهدیدات، یافتن منابع غذایی و برقراری ارتباط بهتر با محیط پیرامون‌شان را می‌دهند.