هم‌نوع‌خواری جنسی (Sexual cannibalism) نوعی از هم‌نوع‌خواری است که در آن جنس مونث جنس مذکر هم‌نوع خود را قبل یا هنگام یا بعد از آمیزش جنسی می‌کُشد و می‌خورد. در مواردی نادر نقش‌های ذکر شده معکوس می‌گردد. در حالی که هم‌نوع‌خواری جنسی در برخی از گونه‌ها طبیعی است در برخی دیگر کاملاً غیرمعمول است. در این فرایند موجود نر (در اکثر موارد) توسط موجود ماده خورده می‌شود و ماده انرژی لازم جهت پرورش تخم‌ها و نسل بعد را پیدا می‌کند.
هم نوع خواری جنسی یک رفتار غیرمعمول در جهان حیوانات است که برخی از گونه‌ها آن را اجرا می‌کنند. این رفتار معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که یک فرد از همان جنس بعد از آمیزش جنسی، جنس مخالف خود را می‌خورد. به عبارت دیگر، فرد نر یا ماده پس از آمیزش جنسی به جای تخمیر، فرد مخالف خود را می‌خورند.
این رفتار به طور معمول در برخی گونه‌های جانوری از جمله بعضی حشرات، موش‌ها، مارمولک‌ها، و برخی پرندگان مشاهده شده است، اما در اکثر گونه‌ها اتفاقات نادری است. این رفتار گاهی به صورت معکوس هم رخ می‌دهد، به این معنی که فرد ماده ممکن است نر را خورده و هضم کند.
دلایل دقیق این رفتار برای هر گونه خاص ممکن است مختلف باشد و مورد تحقیقات علمی قرار گرفته است. برخی از فرضیات شامل تأمین انرژی برای تولید تخم‌ها یا حمایت از نسل بعدی از این راه است.
از لحاظ تکاملی، هم‌جنس‌خواری جنسی به عنوان یک رفتار استراتژیک مورد بررسی قرار گرفته است که می‌تواند برای تأمین مواد غذایی یا انرژی مورد نیاز برای تخم‌گذاری و تکثیر، به موجودات کمک کند.
این پدیده نشان می‌دهد که جهان حیوانات پر از تنوع بسیار زیادی است و رفتارهایی که از منظر انسان عجیب به نظر می‌رسند، در طبیعت اتفاق می‌افتد و نقش‌های مختلفی را در اکوسیستم‌های طبیعی ایفا می‌کنند.
این نوع رفتارهای هم‌نوع‌خواری جنسی ممکن است از منظر تکاملی به دلایل خاصی در برخی از گونه‌ها رخ دهد. یکی از دلایل اصلی که برای این رفتار مطرح می‌شود، کمبود منابع غذایی است. در شرایطی که منابع غذایی محدود هستند، به‌ویژه در محیط‌های سخت و دشوار، ماده ممکن است برای تأمین انرژی لازم جهت تولید تخم‌ها و ادامه نسل خود، به فرد نر حمله کرده و او را مصرف کند. در برخی موارد، ماده پس از آمیزش جنسی نیاز به منابع اضافی از پروتئین و انرژی دارد تا بتواند تخم‌های سالم و پرتوانی تولید کند.
در برخی از گونه‌ها، این رفتار ممکن است به نوعی از استراتژی‌های تکاملی مرتبط با انتخاب جنسی و برتری ژنتیکی باشد. به عبارت دیگر، وقتی فرد نر توسط ماده مصرف می‌شود، این عمل ممکن است به این معنا باشد که تنها نرهایی که قوی‌تر و مناسب‌تر هستند می‌توانند از این خطر جان سالم به در برند و به نسل بعد منتقل شوند. به همین دلیل، این رفتار در برخی گونه‌ها ممکن است یک نوع "فیلتر طبیعی" باشد که از گسترش ژن‌هایی که به طور بالقوه ضعیف‌تر یا نامناسب هستند جلوگیری می‌کند.
علاوه بر این، در برخی از گونه‌های جانوری، رفتار هم‌نوع‌خواری جنسی می‌تواند یک راه برای کنترل جمعیت باشد. زمانی که یک گونه در حال افزایش جمعیت است و منابع محدودی در دسترس است، این نوع رفتار ممکن است به عنوان یک مکانیسم طبیعی برای محدود کردن تعداد اعضای یک جمعیت عمل کند.
این نوع رفتار در گونه‌های مختلف به شکل‌های متنوعی بروز می‌کند. برای مثال، در برخی از حشرات مانند عنکبوت‌ها، ماده پس از جفت‌گیری ممکن است نر را خورده و این عمل می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر روند تکثیر و پویایی جمعیت آن‌ها داشته باشد. در دیگر گونه‌ها، مانند برخی از مارها یا خزندگان، این رفتار در شرایط خاص و به دلایل محیطی یا فیزیکی مشاهده می‌شود.
هرچند که این نوع رفتارها از دیدگاه انسانی ممکن است به نظر عجیب یا غیرطبیعی بیایند، اما در دنیای طبیعی آن‌ها نقش‌های پیچیده‌ای در حفظ تعادل اکوسیستم‌ها و بقای گونه‌ها دارند. تنوع رفتارهای طبیعی در دنیای حیوانات نشان می‌دهد که برای تکامل و بقا، موجودات زنده استراتژی‌های مختلف و گاهی غیرمنتظره‌ای را به کار می‌گیرند که ممکن است در ابتدا برای ما نامفهوم به نظر برسد.
بررسی جنبه‌های جالب‌تر این پدیده می‌تواند به شناخت عمیق‌تری از رفتارهای تکاملی و استراتژی‌های زیستی در دنیای حیوانات منجر شود. علاوه بر دلایل تکاملی که پیش‌تر اشاره شد، برخی از نکات جالب دیگر در رابطه با این نوع رفتارها وجود دارد که می‌توان به آن‌ها پرداخت:
1. تأثیر بر انتخاب جنسی
هم‌نوع‌خواری جنسی ممکن است به نوعی انتخاب جنسی خاص در برخی از گونه‌ها تبدیل شود. در این‌گونه موارد، ماده‌ها ممکن است نرهایی را انتخاب کنند که توانسته‌اند از خطرات ناشی از هم‌نوع‌خواری جان سالم به در ببرند. این بدان معنی است که نرهایی که قوی‌تر یا مناسب‌تر از نظر ژنتیکی هستند، احتمال بیشتری برای جلب توجه ماده‌ها خواهند داشت. به این ترتیب، هم‌نوع‌خواری جنسی می‌تواند به‌طور غیرمستقیم باعث تقویت ویژگی‌های خاصی در جمعیت یک گونه شود.
برای مثال، در برخی از گونه‌های عنکبوت‌ها، نرهایی که از خطرات هم‌نوع‌خواری ماده‌ها اجتناب می‌کنند، احتمال بیشتری دارند که ژن‌های خود را به نسل‌های بعد منتقل کنند. در این گونه‌ها، نرهای ضعیف‌تر که ممکن است در برابر ماده‌ها آسیب‌پذیرتر باشند، کمتر احتمال دارند که ژن‌های خود را به نسل بعدی انتقال دهند.
2. استراتژی‌های دفاعی و بقای نرها
در برخی از گونه‌ها، نرها برای کاهش احتمال هم‌نوع‌خواری توسط ماده، استراتژی‌های پیچیده‌ای را به کار می‌برند. برای مثال، برخی از حشرات نر پس از جفت‌گیری با ماده، می‌کوشند خود را از خطر هم‌نوع‌خواری محافظت کنند. در گونه‌هایی مثل عنکبوت‌های نر، این حیوانات پس از جفت‌گیری به سرعت فرار می‌کنند یا حتی ممکن است از اندام‌های خاصی استفاده کنند که ماده نتواند آن‌ها را به راحتی بخورد.
در موارد دیگر، نرها ممکن است در طول جفت‌گیری خود را در معرض خطر قرار دهند تا ماده را به طور موقت مشغول کرده و فرصت بیشتری برای فرار پیدا کنند. این رفتارها به نوعی یک سرمایه‌گذاری در بقای ژن‌های نر محسوب می‌شود، زیرا ممکن است نر با فدای جان خود، این فرصت را به خود بدهد که تخم‌های بیشتری از ماده بارور کند.
3. هم‌نوع‌خواری در دنیای حشرات
یکی از جالب‌ترین نمونه‌ها در دنیای هم‌نوع‌خواری جنسی، در حشرات به ویژه در گروه‌هایی مانند پروانه‌ها و عنکبوت‌ها مشاهده می‌شود. در این گونه‌ها، ماده‌ها گاهی نرها را پس از جفت‌گیری می‌خورند. در اینجا نیز دو تئوری مطرح است:
تئوری "تغذیه برای تولید مثل": ماده پس از جفت‌گیری، برای تولید تخم‌های سالم و قوی، نیاز به منابع غذایی بیشتری دارد. نرها منبع خوبی از پروتئین هستند و مصرف آن‌ها می‌تواند به رشد بهتر تخم‌ها و افزایش شانس تولید مثل موفق کمک کند.
تئوری "انتخاب جنسی و بقای ژنتیکی": این تئوری می‌گوید که ماده با خوردن نرهایی که ممکن است از نظر ژنتیکی ضعیف‌تر باشند، موجب انتخاب نرهایی می‌شود که قوی‌تر و مناسب‌تر برای تولید مثل هستند. این فرایند به‌طور غیرمستقیم به انتخاب طبیعی و بقای ژن‌های سالم کمک می‌کند.
4. هم‌نوع‌خواری جنسی و رقابت‌های اجتماعی
در برخی از گونه‌ها، هم‌نوع‌خواری جنسی به رقابت‌های اجتماعی و سلسله‌مراتب اجتماعی نیز مرتبط است. در این‌گونه‌ها، نرهایی که برای جلب توجه ماده‌ها در رقابت هستند، گاهی از دست‌دادن جان خود در اثر هم‌نوع‌خواری جلوگیری می‌کنند. به این معنی که ماده‌ها ممکن است تنها نرهای "برتر" را انتخاب کنند، به همین دلیل رقابت‌ها در بین نرها به شکل‌های پیچیده‌ای در می‌آید.
برای مثال، در برخی از گونه‌های دلفین‌ها، رقابت‌های پیچیده‌ای برای جلب توجه ماده‌ها وجود دارد و در مواقعی که یک نر پس از جفت‌گیری توسط ماده خورده می‌شود، این به نوعی یک "شهادت" از قدرت و تناسب ژنتیکی او برای نسل‌های آینده محسوب می‌شود.
5. پدیده‌ای نادر و پیچیده
هرچند هم‌نوع‌خواری جنسی در دنیای طبیعت رایج نیست، اما در گونه‌های خاصی که این رفتار را به نمایش می‌گذارند، می‌توان گفت که این یک پدیده پیچیده و چندلایه است که به تعامل بین محیط زیست، انتخاب طبیعی، نیازهای تغذیه‌ای و رقابت‌های جنسی بستگی دارد. مطالعه این رفتارها کمک می‌کند که بفهمیم چطور رفتارهای عجیب و غریب به تکامل موجودات و ادامه نسل‌های آن‌ها کمک می‌کند.
در پایان، هم‌نوع‌خواری جنسی یک استراتژی جالب و گاهی غریب است که در برخی از گونه‌های جانوری به عنوان بخشی از فرآیندهای طبیعی تکامل و رقابت‌های جنسی عمل می‌کند. هرچند که این رفتارها ممکن است برای ما به‌عنوان انسان‌ها ناآشنا یا غیرطبیعی به نظر برسد، اما در دنیای حیوانات این گونه استراتژی‌ها نقش مهمی در بقای گونه‌ها و تکامل آن‌ها دارند.