موجودات زنده غیر خون‌دار به موجوداتی اطلاق می‌شود که در بدنشان سیستم گردش خون پیچیده‌ای مشابه به موجودات خون‌دار (مثل انسان و دیگر حیوانات مهره‌دار) وجود ندارد. این موجودات معمولاً سیستم‌های مختلفی برای حمل و نقل مواد و اکسیژن در بدن دارند. به طور کلی، موجودات غیر خون‌دار به چندین گروه مختلف تقسیم می‌شوند که در زیر به برخی از این گروه‌ها اشاره می‌کنیم:
1. حشرات (Insects)
حشرات یکی از بزرگترین گروه‌های موجودات غیر خون‌دار هستند. سیستم گردش خون آنها به طور عمده به صورت باز است، یعنی خون (که به آن همولنف می‌گویند) در بدن آنها در یک فضای آزاد جریان دارد و مستقیماً با اندام‌ها تماس پیدا می‌کند. این گروه شامل بسیاری از گونه‌ها مانند پروانه‌ها، مورچه‌ها، زنبورها، و مگس‌ها می‌شود.
2. عنکبوتیان (Arachnids)
عنکبوتیان نیز سیستم گردش خون باز دارند و خون آنها به نام همولنف شناخته می‌شود. این گروه شامل موجوداتی مانند عنکبوت‌ها، عقرب‌ها، و خرچنگ‌ها می‌شود.
3. کرم‌ها (Worms)
کرم‌ها نیز به عنوان موجودات غیر خون‌دار شناخته می‌شوند. برخی از آنها مانند کرم‌های حلقوی (مثل کرم خاکی) ممکن است سیستم گردش خون ساده‌ای داشته باشند، در حالی که دیگران ممکن است از دستگاه گوارشی یا لوله‌های مشابه برای انتقال مواد استفاده کنند.
4. ماهی‌ها و دیگر موجودات بی‌مهره آبزی (Aquatic Invertebrates)
موجودات بی‌مهره آبزی مانند نرم‌تنان (حلزون‌ها، صدف‌ها، و اسفنج‌ها) و برخی از ماهی‌های ابتدایی مانند ماهیان استخوانی ابتدایی، سیستم گردش خون پیچیده‌ای ندارند. در عوض، آنها از دستگاه‌های تنفسی مانند آبششی برای تأمین اکسیژن استفاده می‌کنند.
5. نرم‌تنان (Mollusks)
نرم‌تنان مانند حلزون‌ها، میگوها، و صدف‌ها، به دلیل اینکه سیستم گردش خون باز دارند، خون آنها به جای حرکت در داخل رگ‌های خاص به طور آزاد در بدن جریان می‌یابد. این موجودات از لوله‌های تنفسی برای تأمین اکسیژن استفاده می‌کنند.
6. بی‌مهرگان دریایی (Marine Invertebrates)
موجوداتی مانند اسفنج‌ها، مرجان‌ها، و هیدراها نیز در گروه موجودات غیر خون‌دار قرار می‌گیرند. این موجودات بیشتر با استفاده از انتشار مواد در بدن خود عمل می‌کنند تا نیازهای متابولیکی خود را تأمین کنند. آنها معمولاً سیستم گردش خون ندارند و مواد در بدنشان از طریق فرایندهای دیفیوزیونی و انتشار مواد منتقل می‌شود.
7. گیاهان و قارچ‌ها
اگرچه گیاهان و قارچ‌ها موجودات خون‌دار محسوب نمی‌شوند، اما آنها هم به عنوان موجودات غیر خون‌دار شناخته می‌شوند. گیاهان دارای سیستم انتقال مواد به نام آوندها (xylem و phloem) هستند که مسئول جابه‌جایی آب، مواد مغذی، و دیگر ترکیبات در داخل گیاه می‌باشند. قارچ‌ها هم برای انتقال مواد غذایی از ساختارهای خاص خود استفاده می‌کنند.
تفاوت‌های اصلی میان موجودات خون‌دار و غیر خون‌دار:
- سیستم گردش خون: موجودات خون‌دار دارای سیستم گردش خون بسته هستند که در آن خون در رگ‌ها حرکت می‌کند. در مقابل، موجودات غیر خون‌دار معمولاً سیستم گردش خون باز دارند.
- حمل اکسیژن و مواد غذایی: در موجودات خون‌دار، اکسیژن و مواد غذایی از طریق خون به بافت‌ها منتقل می‌شود، اما در موجودات غیر خون‌دار ممکن است این فرآیند از طریق دیفیوزیون یا جریان آزاد خون در فضای بدن انجام شود.
- ساختار بدنی: موجودات خون‌دار عموماً پیچیده‌تر و دارای سیستم‌های تخصصی‌تری برای گوارش، تنفس و گردش خون هستند.
در مجموع، موجودات غیر خون‌دار تنوع بسیار زیادی دارند و هر کدام از آنها به شیوه‌ای خاص به محیط خود سازگار شده‌اند.