فلافل (Falafel) یکی از محبوب‌ترین خوراکی‌های خیابانی در خاورمیانه و شمال آفریقاست که از نخود یا باقلا تهیه می‌شود. این غذای تُرد و خوش طعم، با نان، سبزیجات تازه و سس‌های تند سرو می‌شود و طرفداران بی‌شماری در سراسر جهان دارد. اما داستان فلافل فراتر از یک اسنک ساده است!
ریشه نام فلافل: فلفل، باقلا یا طعمِ لذیذ؟
برخی معتقدند واژه «فلافل» از جمع مکسر کلمه عربی «فِلفِل» (فلفل) گرفته شده است، چرا که در گذشته به شکل گِرده‌های کوچک و فلفل‌مانند درست می‌شد.
در زبان قبطی (مصری باستان)، فلافل به معنای «دارای باقلای بسیار» است، زیرا در مصر باستان این غذا از باقلا تهیه می‌شد.
در مصر و سودان به آن «طُعمیه» می‌گویند که به معنای «لقمه طعم‌دار» است. در یمن نیز «باجیه» نامیده می‌شود.
تاریخچه: از مصر باستان تا خیابان‌های تهران
فلافل ریشه در مصر باستان دارد. مسیحیان قبطی مصر احتمالاً نخستین کسانی بودند که برای روزه‌داری و پرهیز از گوشت، فلافل را ابداع کردند. این غذا از مصر به شامات (لبنان، سوریه)، عراق و ایران راه یافت و در ایران به یک غذای فست‌فودی پرطرفدار تبدیل شد.
ترکیبات: نخود vs باقلا
در مصر فلافل را با باقلا، سبزیجات معطر (مانند گشنیز و جعفری) و ادویه‌هایی مانند زیره و زردچوبه درست می‌کنند که رنگ داخلی آن سبز می‌شود.
در ایران و خاورمیانه از نخود، تخم گشنیز، سیب‌زمینی پخته و ادویه‌هایی مانند فلفل استفاده می‌شود که رنگ آن طلایی-قهوه‌ای است.
فلافل را به صورت توپی، سکه‌ای یا حتی سوسیس‌های کوچک در می‌آورند و با قالب‌های مخصوص شکل می‌دهند.
ارزش غذایی: بمب انرژیِ گیاهی
هر ۱۰۰ گرم فلافل حاوی:
۳۳۳ کیلوکالری انرژی
۱۳.۳ گرم پروتئین (معادل ۲۷٪ نیاز روزانه)
۱۷.۸ گرم چربی
۳۱.۸ گرم کربوهیدرات
سرشار از آهن (۲۶٪ نیاز روزانه)، منیزیم (۲۳٪) و فولات (۲۰٪).
فلافل جایگزین مناسبی برای گوشت در رژیم‌های گیاهخواری است، اما به دلیل سرخ شدن، کالری بالایی دارد.
سرو فلافل: از صبحانه مصری تا فست‌فود جهانی
در مصر، فلافل به عنوان صبحانه با نان پیتا و املت سرو می‌شود.
در ایران و لبنان، آن را در نان سنگک یا پیتا با کاهو، گوجه، ترشی و سس‌های تند میل می‌کنند.
در غرب آفریقا، غذای مشابهی به نام «آکارا» با لوبیای سیاه تهیه می‌شود.
۶ نکته جالب درباره فلافل
۱. پیشینه چند هزار ساله: احتمالاً نسخه باستانی «بورانی نخود» مصر باستان است.
۲. رکورد جهانی: بزرگ‌ترین فلافل جهان در اردن با وزن ۷۴.۸ کیلوگرم ساخته شد!
۳. سفر به فضا: فضانوردان اسرائیلی در سال ۲۰۱۲ فلافل منجمد را به فضا بردند!
۴. نماد صلح: در اسرائیل و فلسطین، نماد همزیستی مسالمت‌آمیز است.
۵. فست‌فود جهانی: برندهایی مانند «ماستر فالافل» آن را در اروپا و آمریکا محبوب کرده‌اند.
۶. قالب‌های تزیینی: گاهی فلافل را به شکل ستاره یا قلب درست می‌کنند!
جمع‌بندی
فلافل نه تنها یک غذای خیابانی، بلکه گواهی بر تاریخ و فرهنگ مشترک خاورمیانه است. از کوچه‌های قاهره تا نیویورک، این گِرده‌های کوچک دل همه را برده‌اند. دفعه بعد که فلافل می‌خورید، بدانید تکه‌ای از هنر آشپزی شرق را می‌چشید.
