از نخستین لقمه تا آخرین مرحله‌ی دفع

🔸 مرحلهٔ ۱: دهان – آغاز هضم

وقتی لقمه‌ای غذا وارد دهان می‌شود، فرایند گوارش آغاز می‌شود.
در دهان، دو فرایند مهم هم‌زمان رخ می‌دهد:

۱.1. جویدن (مکانیکی):

دندان‌ها غذا را تکه‌تکه و خرد می‌کنند. این کار سطح غذا را افزایش می‌دهد تا آنزیم‌ها بهتر به آن دسترسی پیدا کنند.

۱.2. آغشته شدن به بزاق (شیمیایی):

غدد بزاقی (پاروتید، ساب‌ماندیبولار، ساب‌لینگوال) بزاق ترشح می‌کنند که حاوی:

• آنزیم آمیلاز بزاقی (پتیالین): برای تجزیه نشاسته به قندهای ساده‌تر

• مخاط (موکوس): برای لغزنده‌کردن غذا و شکل‌گیری لقمه (بولوس)

در پایان، لقمه‌ای نیمه‌مایع، نرم و گردشده به‌وجود می‌آید.

🔸 مرحلهٔ ۲: گلو و مری – حرکت به‌سمت معده

با بلعیدن، لقمه وارد حلق (فارینکس) می‌شود و سپس از طریق مری (ازوفاگوس) به سمت معده می‌رود.

• اپی‌گلوت (درپوش نای): هنگام بلع بسته می‌شود تا غذا وارد نای و ریه‌ها نشود.

• حرکات دودی مری (Peristalsis): انقباضات موزونی که لقمه را به پایین می‌رانند.

🔸 مرحلهٔ ۳: معده – جایی برای هضم پروتئین

معده، کیسه‌ای عضلانی است که نقش مهمی در تجزیه غذا دارد. دیواره‌های آن اسید و آنزیم ترشح می‌کنند:

۳.1. اسید هیدروکلریک (HCl):

• محیط را اسیدی می‌کند (pH حدود ۱.۵ تا ۳.۵)

• باکتری‌ها را می‌کشد

• پروتئین‌ها را باز می‌کند تا آنزیم‌ها بهتر عمل کنند

۳.2. آنزیم پپسین:

آنزیم اصلی معده برای هضم پروتئین‌ها به پپتیدهای کوچک‌تر

۳.3. حرکات عضلانی:

غذا با اسید و آنزیم‌ها مخلوط می‌شود و تبدیل به مایع نیمه‌مایعی به‌نام کیموس (chyme) می‌شود.

🔸 مرحلهٔ ۴: رودهٔ باریک – مرکز اصلی هضم و جذب

پس از خروج تدریجی کیموس از معده، وارد دوازدهه (اثنی‌عشر – دئودنوم) می‌شود؛ نخستین بخش رودهٔ باریک.

۴.1. ترشحات صفرا و پانکراس:

• کبد: صفرا تولید می‌کند که در کیسهٔ صفرا ذخیره و هنگام نیاز رها می‌شود.

  • صفرا چربی‌ها را امولسیون می‌کند (قطعه‌قطعه کردن قطره‌های چربی)

• پانکراس (لوزالمعده):

  • لیپاز: برای هضم چربی‌ها

  • آمیلاز: برای تکمیل هضم نشاسته

  • تریپسین و کیموتریپسین: برای تجزیه پروتئین

  • بیکربنات: برای خنثی‌کردن اسید معده

۴.2. جذب مواد در ژژنوم و ایلئوم:

• سطح داخلی روده باریک پر از پرزها (villi) و میکروپرزها است که سطح جذب را افزایش می‌دهند.

• در این مرحله:

  • قندهای ساده، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب، ویتامین‌ها و مواد معدنی جذب می‌شوند.

  • مواد جذب‌شده از طریق خون یا سیستم لنفاوی به کبد و سایر اندام‌ها می‌رسند.

🔸 مرحلهٔ ۵: رودهٔ بزرگ – بازیافت و دفع

آنچه جذب نشده، وارد روده‌ی بزرگ (Colon) می‌شود.

۵.1. وظایف رودهٔ بزرگ:

• جذب آب و الکترولیت‌ها (مثل سدیم و پتاسیم)

• ساخت ویتامین‌های K و B توسط باکتری‌های مفید (فلور روده)

• تبدیل باقی‌ماندهٔ غذا به مدفوع (Feces)

۵.2. حرکت مدفوع:

• روده بزرگ به‌آرامی محتویات را به سمت رکتوم (راست‌روده) می‌فرستد.

• هنگام پر شدن رکتوم، میل به دفع (Defecation reflex) ایجاد می‌شود.

🔸 مرحلهٔ ۶: دفع – پایان مسیر

مدفوع که شامل آب، سلولز هضم‌نشده، باکتری‌ها، نمک‌ها و مواد زاید است، از طریق مقعد (Anus) و با کمک عضلات ارادی و غیرارادی دفع می‌شود.

جدول خلاصه مراحل

نکتهٔ جالب:

🔬 کل مسیر گوارش انسان حدود ۸ تا ۹ متر طول دارد!
⏱ از لحظه‌ی خوردن تا دفع کامل، ممکن است بین ۱۲ تا ۴۸ ساعت طول بکشد (بسته به نوع غذا، فعالیت بدنی، سلامت دستگاه گوارش و…).

سخن پایانی

بدن انسان ماشینی خارق‌العاده است؛ ماشینی که با دقتی شگفت‌انگیز، از لقمه‌ای ساده، انرژی، مواد سازنده و زباله تولید می‌کند. سفری که با طعم و لذت آغاز می‌شود، و با دفع پسماند پایان می‌یابد — اما در هر گام، میلیاردها سلول، آنزیم، اندام و فرآیند با هم در حال همکاری‌اند.