تفسیر رباعی شمارهٔ ۱۷۴ خیام
متن شعر:
گر آمدنم بخود بدی نامدمی
ور نیز شدن بمن بدی کی شدمی
به زان نبدی که اندر این دیر خراب
نه آمدمی نه شدمی نه بدمی
تفسیر و تحلیل شعر:
این رباعی از خیام، به بررسی وجود و عدم و مفهوم زندگی می‌پردازد. در این شعر، خیام به نوعی به وجود خود و وضعیت انسان در جهان اشاره می‌کند. بیایید هر بیت را به طور جداگانه تحلیل کنیم:
بیت اول:
گر آمدنم بخود بدی نامدمی
ور نیز شدن بمن بدی کی شدمی
در این بیت، خیام به مسئلهٔ وجود و عدم اشاره می‌کند. او می‌گوید اگر آمدن او به این جهان دست خود او بود به این جهان نمی آمد. و اگر رفتن او از این دنیا نیز دست خود بود، هرگز این کار را نمی کرد! این دو سوال به نوعی به بی‌معنایی و بی‌فایده بودن وجود انسان در این دنیا اشاره دارد. خیام به این فکر می‌کند که آیا وجود او در این جهان واقعاً مفهومی دارد یا خیر.
بیت دوم:
به زان نبدی که اندر این دیر خراب
نه آمدمی نه شدمی نه بدمی
در این بیت، خیام به خراب بودن این «دیر» (که می‌تواند به معنای دنیا یا زندگی باشد) اشاره می‌کند. او می‌گوید که در این مکان خراب، نه آمدن او لطف و حسنی دارد، نه رفتن و نه بودن. این بیان نشان‌دهندهٔ احساس یأس و ناامیدی خیام از زندگی و جهان است. او به نوعی در جستجوی معنا و حقیقتی است که در این دنیای فانی و خراب یافت نمی‌شود.
نتیجه‌گیری
این رباعی خیام، به خوبی نمایانگر تفکرات عمیق و فلسفی او دربارهٔ وجود و عدم است. خیام با زبانی ساده و در عین حال عمیق، ما را به اندیشیدن در مورد معنا و هدف زندگی و همچنین ناپایداری آن دعوت می‌کند. او در تلاش است تا به نوعی از بی‌معنایی وجود در این جهان خراب بگوید و به ما یادآوری کند که زندگی ممکن است در ظاهر بی‌معنا و بی‌فایده باشد. این نوع نگرش به زندگی و مرگ، از ویژگی‌های بارز شعر خیام است که او را به یکی از بزرگ‌ترین شاعران فلسفی تاریخ تبدیل کرده است.