کتاب بهرام

خفاش‌ها و موش‌ها هر دو به‌طور عمومی در گروه‌های جانوری مختلفی قرار می‌گیرند و علیرغم شباهت‌های ظاهری که در برخی موارد دارند، از نظر تکاملی و سیستماتیکی به خانواده‌های جداگانه‌ای تعلق دارند. با این حال، در دنیای زیست‌شناسی، شباهت‌های ظاهری همیشه لزوماً به معنای نزدیکی تکاملی نیستند. بنابراین، برای درک بهتر اینکه آیا این دو موجود نسبت خویشاوندی دارند یا خیر، باید به تقسیم‌بندی‌های علمی و تاریخی تکامل آنها نگاه کنیم.

1. تقسیم‌بندی علمی و جایگاه تکاملی خفاش‌ها و موش‌ها

الف) خفاش‌ها (Chiroptera)

خفاش‌ها به‌عنوان یکی از گروه‌های پستانداران شناخته می‌شوند که توانایی پرواز دارند. این گروه در رده «Chiroptera» قرار دارند که به معنی «بال‌های دست» است، به این معنا که در این گروه، دست‌ها و انگشت‌ها به گونه‌ای تکامل یافته‌اند که می‌توانند بال‌هایی با پوست و پرچم نازک بسازند. خفاش‌ها به دو زیرگروه اصلی تقسیم می‌شوند:

خفاش سبیل‌دار (نام علمی: Myotis mystacinus) یکی از گونه‌های کوچک و جذاب خفاش‌ها است که در نواحی گسترده‌ای از اروپا، شمال ترکیه، منطقه قفقاز و غرب روسیه زندگی می‌کند. این گونه از خفاش‌ها همچنین در برخی مناطق ایران مانند گرگان، آذربایجان، کرمانشاه و تهران دیده شده است.

ویژگی‌های ظاهری

خفاش سبیل‌دار به دلیل جثه کوچک و ویژگی‌های ظاهری خاص خود شناخته می‌شود. رنگ بدن این خفاش در قسمت پشتی معمولاً خاکستری متمایل به قهوه‌ای است، در حالی که قسمت زیرین بدن روشن‌تر و متمایل به رنگ زرد می‌باشد. این رنگ‌ها به خفاش سبیل‌دار کمک می‌کنند تا در محیط‌های طبیعی خود، مانند غارها و جنگل‌ها، به راحتی استتار کند.

روباه پرنده، که نوعی خفاش است، به دلیل شباهت ظاهری سر خود به روباه به این نام خوانده می‌شود. برخلاف بسیاری از خفاش‌ها که اندازه‌ای کوچک و شبیه موش دارند، روباه پرنده اندازه‌ای بزرگ‌تر و نزدیک به اندازه سگی کوچک دارد. فاصله بین دو بال این جانور می‌تواند تا ۲ متر برسد، که آن را از دیگر خفاش‌ها متمایز می‌سازد.

ویژگی‌های ظاهری و رفتاری این خفاش‌ها شباهت زیادی به خفاش‌های معمولی دارند، اما تفاوت عمده‌ای در رژیم غذایی آنها وجود دارد. روباه‌های پرنده عمدتاً میوه‌خوار هستند و به شدت به میوه‌ها علاقه دارند. این خفاش‌ها برای محیط زیست بسیار مهم هستند، زیرا با تغذیه از میوه‌ها و سپس پخش دانه‌های گیاهان، به توسعه و گسترش جنگل‌ها کمک می‌کنند. این فرآیند باعث رشد و شکوفایی بیشتر گیاهان و درختان می‌شود که نقش اساسی در حفظ تنوع زیستی دارند.

همچنین، روباه‌های پرنده در فرآیند گرده‌افشانی نیز نقش دارند. این ویژگی از آنها حیواناتی با اهمیت اقتصادی می‌سازد، زیرا گرده‌افشانی برای تولید بسیاری از محصولات کشاورزی و میوه‌ها حیاتی است و انسان‌ها می‌توانند به طور مستقیم از این فرآیند بهره‌برداری کنند.

گونه‌های مختلفی از روباه‌های پرنده در مناطق متنوعی از جهان یافت می‌شوند. این گونه‌ها را می‌توان در مالزی، هند، استرالیا و دیگر مناطق آسیا، جزایر اقیانوس هند و آرام مشاهده کرد. این خفاش‌ها با زندگی در این مناطق گرمسیری و استوایی، نقش‌های زیست‌محیطی و اکولوژیکی مهمی ایفا می‌کنند که به حفظ تعادل طبیعی این اکوسیستم‌ها کمک می‌کند.

خفاش‌های خون‌آشام، که به نام خفاش‌های وَمپایر نیز شناخته می‌شوند، گونه‌ای خاص از خفاش‌ها هستند که به خون جانوران دیگر تغذیه می‌کنند. تنها سه گونه از این خفاش‌ها از خون دیگر موجودات زنده می‌خورند و همه آن‌ها بومی آمریکای مرکزی و جنوبی هستند. این خفاش‌ها که بیشتر به عنوان موجودات اهریمنی و خون‌آشام در افسانه‌ها و اسطوره‌ها شناخته می‌شوند، به شکل گسترده‌ای در داستان‌های فرهنگ‌های مختلف حضور دارند.

ویژگی‌های فیزیکی و روش تغذیه

خفاش‌های خون‌آشام از خانوادهٔ دسمودوس روتوندوس (Desmodus rotundus) هستند. این خفاش‌ها به طور معمول دارای بال‌هایی به طول حدود هشت اینچ (حدود ۲۰ سانتیمتر) هستند و بدنشان به اندازهٔ انگشت شست یک انسان بزرگسال می‌باشد. تغذیهٔ آن‌ها از خون دیگر جانوران، به‌ویژه پرندگان بزرگ، گله‌ها، اسب‌ها و خوک‌ها، سبب می‌شود که این جانوران کوچک توجه بیشتری به خود جلب کنند.

خفاش میوه‌خوار مصری (نام علمی: Rousettus aegyptiacus) یکی از گونه‌های بزرگ از خانواده خفاش‌ها (megabat) است که در مناطقی از آفریقا، خاورمیانه، مدیترانه و شبه‌قاره هند یافت می‌شود. این گونه، یکی از سه گونه از جنس Rousettus است که در منطقه آفریقا و ماداگاسکار گسترش دارد، با این تفاوت که تنها گونه‌ای از این جنس است که در قاره آفریقا زندگی می‌کند. اجداد مشترک این سه گونه در دوران پلیوسن پایانی یا پلیستوسن اولیه به این مناطق مهاجرت کرده‌اند. خفاش میوه‌خوار مصری معمولاً به شش زیرگونه تقسیم می‌شود.

ویژگی‌های فیزیکی

خفاش میوه‌خوار مصری اندازه‌ای متوسط دارد. بالغین این گونه وزن‌هایی بین 80 تا 170 گرم (2.8 تا 6.0 اونس) دارند و بال‌های آنها به طول تقریبی 60 سانتیمتر (24 اینچ) می‌رسد. رنگ بدن این خفاش‌ها معمولاً قهوه‌ای تیره یا قهوه‌ای خاکی است که قسمت‌های زیرین بدن آنها نسبت به پشت، رنگی روشن‌تر دارد. این ویژگی‌ها به آنها کمک می‌کند تا در محیط‌های طبیعی خود بهتر استتار کنند.

خفاش: یک بررسی جامع

تعریف و ویژگی‌ها

خفاش (از عربی) یا شب‌پرک، پستانداری از راستهٔ خفاش‌سانان است که به عنوان تنها پستاندار پرنده شناخته می‌شود. این جانور با داشتن بال‌هایی که به صورت شبکه‌ای از دستانش تشکیل شده، قادر به پرواز است. در فارسی افغانستان به آن «شب‌پرک چرمی» و در فارسی تاجیکی به آن «یا بالدست» می‌گویند. خفاش‌ها از نظر زیست‌شناسی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: بزرگ‌خفاش‌ها (میوه‌خوار) و کوچک‌خفاش‌ها (حشره‌خوار).

ساختار بدن و پرواز

دستان خفاش‌ها به صورت شبکه‌ای به هم متصل شده‌اند و این امر به آن‌ها این امکان را می‌دهد که به طور واقعی پرواز کنند. بال‌های خفاش‌ها با بال‌های پرندگان متفاوت است و از پوست و بافت‌های خاصی تشکیل شده که به آن‌ها خاصیت ارتجاعی می‌دهد. این ویژگی‌ها به خفاش‌ها اجازه می‌دهد که در هنگام پرواز، بال‌های خود را به طور مؤثری حرکت دهند.

شکار خفاش‌ها توسط انسان‌ها به دلایل مختلفی صورت می‌گیرد که برخی از آن‌ها به باورهای فرهنگی، نیازهای پزشکی، یا مسائل اقتصادی مربوط هستند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین علل شکار خفاش‌ها اشاره می‌کنیم:

1. استفاده در طب سنتی و پزشکی

در برخی از فرهنگ‌ها، خفاش‌ها به‌عنوان یک منبع دارویی یا جادویی در نظر گرفته می‌شوند. در طب سنتی بعضی از کشورهای آسیایی، بدن خفاش یا حتی خون آن برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، در برخی از مناطق چین، از گوشت یا اجزای بدن خفاش به‌عنوان دارو برای درمان بیماری‌هایی مانند سل یا مشکلات تنفسی استفاده می‌کنند. این باورها حتی در برخی موارد به‌طور غیرعلمی و سنتی ادامه دارد، هرچند هیچ شواهد علمی قوی برای اثربخشی این روش‌ها وجود ندارد.

خفاش‌ها یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های حشرات‌خوار موجود در جهان هستند و اجداد آن‌ها به دوران پس از حیات بومی حیوانات مثل دایناسورها و موجودات پست‌ترین زمین برمی‌گردد. برخی گونه‌های خفاش باستانی که در زمان‌های پیش از حدود ۵۰ میلیون سال پیش زندگی می‌کردند، شباهت زیادی به خفاش‌های کنونی دارند.

در طول تاریخ زمین، خفاش‌ها به دلیل قابلیت پرواز و توانایی شکار علیه حشرات، به عنوان یکی از حیوانات موفق شناخته شده‌اند. آثار فسیلی خفاش‌ها در بسیاری از نقاط جهان پیدا شده است و نشان می‌دهد که این حیوانات در دوران‌های گذشته در نواحی مختلف جهان زندگی می‌کرده‌اند، از جمله در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای شمالی.

امروزه، خفاش‌ها در سطح جهان به دلیل شکار غیرقانونی و نابودی محیط زیست، با تهدید روبرو هستند. پژوهش‌های بیشتر درباره اجداد خفاش و تحولات آن‌ها باعث می‌شود که بهترین راه‌های حفاظت و مدیریت برای حفظ این حیوانات مهم بهتر درک شود.

خفاش‌ها، این موجودات معجزه‌آسا که از میان تاریکی شب به پرواز درآمده و سرزمین را با بال‌زدن خود پر از رمز و راز کرده‌اند، اغلب به عنوان نمادی از تاریکی و ترس در فرهنگ‌های مختلف تصویر شده‌اند. اما آیا خود خفاش‌ها نیز از چیزهایی ترس می‌کنند؟ در واقع، این موجودات زنده، همچون سایر موجودات، از تهدیداتی خاص از جمله تهدیدات طبیعی و انسانی متاثر می‌شوند که می‌تواند بر رفتار و زندگی آنها تأثیر گذار باشد. در این مطلب، به بررسی اینکه خفاش‌ها از چه چیزهایی ممکن است ترسیده و از آنها دوری بگیرند، می‌پردازیم. از تهدیدات طبیعی چون حیوانات شکاری تا تأثیرات انسانی مثل تخریب محیط زیست، همه این عوامل می‌توانند برای خفاش‌ها منجر به ترس و استرس شود. با ما همراه باشید تا در این مسیر، رازهای ترس خفاش‌ها را کشف کنیم.

خفاش ها از چه می ترسند؟

خفاش‌ها به عنوان حیواناتی که از قابلیت پرواز برخوردار هستند، می‌توانند در فضای آزاد و روی صخره‌ها و درختان پرواز کنند و به دنبال شکار خود بگردند. اما خفاش‌ها نمی‌توانند راه بروند زیرا اندام پا و پنجه‌هایشان به منظور پرواز و شکار تکامل یافته‌اند و برای راه رفتن از پاهایشان استفاده نمی‌کنند.

خفاش‌ها حیواناتی منحصر به فرد هستند که به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و تکاملی خاص خود، نمی‌توانند به راحتی مانند بسیاری از پستانداران دیگر راه بروند. در اینجا به دلایلی که باعث می‌شود خفاش‌ها نتوانند راه بروند، می‌پردازیم:

1. ساختار بدنی خفاش

ساختار بدنی خفاش‌ها به گونه‌ای است که برای پرواز بهینه شده است، نه برای راه رفتن. ویژگی‌های خاص بدن خفاش‌ها عبارتند از:

• دست‌های تغییر شکل یافته: دست‌های خفاش‌ها به شکلی بسیار تغییر یافته‌اند تا بال‌های بزرگ و کشیده‌ای را شکل دهند که برای پرواز ضروری هستند. استخوان‌های انگشتان خفاش‌ها بسیار طولانی و کشیده هستند و پوست بین آنها را به عنوان بال‌ها می‌سازد. این ساختار، آنها را قادر به راه رفتن بر روی زمین نمی‌سازد.

خفاش‌ها از جمله پستانداران منحصر به فرد هستند که به دلیل ویژگی‌های خاص خود در دسته‌بندی‌های مختلفی قرار می‌گیرند. در حالی که موش‌ها با تعداد گونه‌های زیاد در طبیعت شناخته می‌شوند، خفاش‌ها تعداد کمتری از آن‌ها دارند و حدود ۱۷۰۰ گونه از موش‌ها کمتر هستند. با این حال، پراکندگی جغرافیایی و تنوع گونه‌ای آن‌ها در بسیاری از مناطق جهان به شدت چشمگیر است.

پراکندگی جغرافیایی خفاش‌ها

خفاش‌ها در تمامی قاره‌ها و زیستگاه‌های مختلف دنیا پراکنده‌اند و به عنوان موجودات شب‌زی و در برخی از موارد مهاجر شناخته می‌شوند. در این میان، بیش از ۲۰۰ گونه خفاش در آفریقا و ماداگاسکار یافت می‌شود. این گروه از خفاش‌ها به طور خاص در مناطق استوایی و نیمه‌استوایی حضور دارند و نقش مهمی در اکوسیستم‌های این مناطق ایفا می‌کنند. علاوه بر این، بیش از ۳۰۰ گونه از خفاش‌ها در آمریکای جنوبی و مرکزی زندگی می‌کنند و به همین اندازه در جنوب شرقی آسیا و استرالیا نیز دیده می‌شوند.