کتاب بهرام

### سلسله سلوکیان: میراث‌داران امپراتوری اسکندر مقدونی در شرق

سلسله سلوکیان یکی از دولت‌های هلنیستی بود که پس از مرگ اسکندر مقدونی در سال ۳۲۳ قبل از میلاد تشکیل شد و تا سال ۶۴ قبل از میلاد دوام آورد. این سلسله توسط سلوکوس یکم نیکاتور، یکی از سرداران اسکندر، بنیان نهاده شد و قلمروی وسیع از آسیای صغیر تا هند را در بر می‌گرفت. سلوکیان به عنوان یکی از مهم‌ترین دولت‌های هلنیستی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ یونانی در شرق ایفا کردند.

#### خاستگاه و بنیان‌گذاری سلوکیان
پس از مرگ اسکندر مقدونی، امپراتوری عظیم او بین سردارانش تقسیم شد. سلوکوس یکم نیکاتور، که یکی از فرماندهان مورد اعتماد اسکندر بود، کنترل بخش‌های شرقی امپراتوری را به دست گرفت. در سال ۳۱۲ قبل از میلاد، او سلسله سلوکی را تأسیس کرد و پایتخت خود را در شهر سلوکیه (نزدیک بغداد امروزی) قرار داد. بعدها، آنتیوخ (انطاکیه) در سوریه به عنوان پایتخت اصلی سلوکیان انتخاب شد.

#### گسترش قلمرو سلوکیان

### هخامنشیان: بنیان‌گذاران نخستین امپراتوری جهانی

هخامنشیان یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین سلسله‌های تاریخ جهان بودند که نخستین امپراتوری جهانی را بنیان نهادند. این امپراتوری که از حدود ۵۵۰ قبل از میلاد تا ۳۳۰ قبل از میلاد دوام آورد، قلمرویی وسیع از بالکان تا هند را در بر می‌گرفت و به عنوان الگویی برای مدیریت امپراتوری‌های بعدی شناخته می‌شد. هخامنشیان با ایجاد سیستم‌های اداری پیشرفته، تسامح مذهبی و فرهنگی، و ساخت‌وسازهای عظیم، میراثی ماندگار از خود به جای گذاشتند.

#### خاستگاه و بنیان‌گذاری هخامنشیان
هخامنشیان از قوم پارس بودند که در منطقه پارس (استان فارس امروزی) ساکن بودند. بنیان‌گذار این سلسله، کوروش بزرگ (کوروش دوم) بود که در سال ۵۵۰ قبل از میلاد با شورش علیه پادشاه ماد، آستیاگ، امپراتوری ماد را سرنگون کرد و امپراتوری هخامنشی را تأسیس نمود. کوروش با فتح لیدی، بابل و بخش‌های وسیعی از آسیای مرکزی، قلمرو خود را گسترش داد.

### مادها: بنیان‌گذاران نخستین امپراتوری ایرانی

مادها یکی از اقوام باستانی ایرانی بودند که در فلات ایران ساکن شدند و نخستین امپراتوری ایرانی را در قرن هفتم قبل از میلاد بنیان نهادند. این قوم که از جمله اقوام آریایی به شمار می‌رفتند، نقش مهمی در شکل‌گیری تاریخ ایران و خاور نزدیک باستان ایفا کردند. مادها به عنوان پیشگامان امپراتوری‌های بعدی ایران، مانند هخامنشیان، پایه‌های سیاسی، فرهنگی و نظامی قدرتمندی را ایجاد کردند.

#### خاستگاه و جغرافیای مادها
مادها در منطقه‌ای واقع در غرب و شمال غربی فلات ایران ساکن بودند که امروزه شامل استان‌های همدان، کردستان، کرمانشاه، آذربایجان و بخش‌هایی از مرکز ایران می‌شود. پایتخت مادها هگمتانه (همدان امروزی) بود که به عنوان مرکز سیاسی و اداری این امپراتوری عمل می‌کرد. جغرافیای منطقه ماد شامل کوهستان‌های زاگرس و دشت‌های حاصلخیز بود که شرایط مناسبی برای کشاورزی و دامداری فراهم می‌کرد.

#### تاریخچه و تشکیل امپراتوری ماد

### عیلامی‌ها: تمدنی کهن در جنوب غربی ایران

عیلامی‌ها یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان بودند که در منطقه‌ای واقع در جنوب غربی ایران، در محدوده‌ای که امروزه شامل استان‌های خوزستان، فارس، ایلام و بخش‌هایی از بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد می‌شود، ساکن بودند. این تمدن کهن از حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد تا ۵۳۹ قبل از میلاد وجود داشت و نقش مهمی در تاریخ خاور نزدیک باستان ایفا کرد.

#### جغرافیا و محدوده قلمرو عیلام
عیلام در منطقه‌ای بین رودخانه‌های دجله و کارون قرار داشت و شامل دشت‌های حاصلخیز، کوهستان‌ها و مناطق ساحلی بود. پایتخت‌های مهم عیلام شامل شوش (یکی از مهم‌ترین شهرهای باستانی خاور نزدیک)، انشان و دوراونتاش (چغازنبیل) بودند. شوش به عنوان مرکز سیاسی و فرهنگی عیلام شناخته می‌شد و در طول تاریخ خود تحت تأثیر تمدن‌های بین‌النهرین و ایران قرار گرفت.

استعمار (به انگلیسی: Colonialism) به فرآیند سلطه یک کشور بر سرزمین‌ها یا ملت‌های دیگر گفته می‌شود که غالباً از طریق اشغال نظامی، استثمار منابع طبیعی، تحمیل قوانین و فرهنگ‌های بیگانه، و بهره‌برداری اقتصادی صورت می‌گیرد. استعمار در تاریخ بشر به‌ویژه از قرن پانزدهم میلادی به‌طور گسترده‌ای گسترش یافت و تأثیرات عمیقی بر جغرافیا، سیاست، اقتصاد و فرهنگ جهان گذاشت. در این مقاله به تاریخ استعمار و چگونگی شکل‌گیری، گسترش و پایان آن پرداخته می‌شود.

1. مفهوم استعمار

استعمار اساساً به معنای تسلط و نفوذ یک کشور قدرتمند بر سرزمین‌های بیگانه است. این تسلط ممکن است از طریق فتح نظامی، ایجاد مستعمرات، یا توافقات تجاری و سیاسی حاصل شود. استعمار در دوران‌های مختلف دارای ویژگی‌های خاص خود بوده است، اما عمدتاً هدف آن کسب منابع اقتصادی، گسترش قدرت سیاسی، و نیز انتقال فرهنگ و دین بوده است.

تمدن‌های رودخانه‌ای (River Civilizations) به تمدن‌هایی اطلاق می‌شود که در کنار رودخانه‌های بزرگ شکل گرفته‌اند و برای بقای خود به منابع آبی این رودخانه‌ها وابسته بودند. این تمدن‌ها در مناطقی از جهان با آب و هوای گرم و خشک، که کمبود بارش باران وجود داشت، شکل گرفتند و رودخانه‌ها نقش حیاتی در کشاورزی، حمل‌ونقل و زندگی اجتماعی آن‌ها داشتند. تمدن‌های رودخانه‌ای، به‌ویژه در دوران باستان، تأثیر عمیقی بر تاریخ بشریت گذاشتند.

1. تمدن‌های رودخانه‌ای اصلی

تعداد زیادی از تمدن‌های بزرگ تاریخ در کنار رودخانه‌ها شکل گرفتند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

الف. تمدن میان‌رودان (Mesopotamia)

• رودخانه‌ها: دجله و فرات
• موقعیت جغرافیایی: جنوب غربی آسیا (عراق کنونی)

یکجانشینی (به انگلیسی: Sedentarism) انسان به معنای گذار از زندگی به‌صورت کوچ‌نشینی به زندگی در مکان‌های ثابت و دائمی است. این تغییر یکی از مهم‌ترین تحولات در تاریخ بشر محسوب می‌شود که تأثیرات عمیقی بر فرهنگ، اقتصاد، و ساختارهای اجتماعی بشر داشت. این فرآیند که معمولاً به عنوان یکی از ویژگی‌های دوره نوسنگی شناخته می‌شود، آغازگر تحولی عظیم در شیوه زندگی انسان‌ها بود.

1. پیشینه کوچ‌نشینی

قبل از اینکه انسان‌ها به زندگی یکجانشینی روی آورند، به‌طور عمده زندگی به‌صورت شکار و گردآوری غذا را دنبال می‌کردند. جوامع پیش از تاریخ در گروه‌های کوچکی زندگی می‌کردند و برای تأمین غذا مجبور به حرکت از مکانی به مکان دیگر بودند. زندگی کوچ‌نشینی به انسان‌ها اجازه می‌داد تا در مناطق مختلف منابع غذایی پیدا کنند، اما در عین حال این سبک زندگی محدودیت‌هایی داشت.

2. شروع کشاورزی و انقلاب نوسنگی

تمدن (Civilization) مفهومی است که به جامعه‌های پیچیده و سازمان‌یافته انسانی اشاره دارد. این جوامع معمولاً دارای ویژگی‌هایی مانند شهرنشینی، سیستم‌های حکومتی، فرهنگ پیشرفته، فناوری، نوشتار و تقسیم کار تخصص‌یافته هستند. تمدن‌ها در طول تاریخ شکل گرفته‌اند و تأثیر عمیقی بر رشد و توسعه بشریت داشته‌اند. در این مطلب، به بررسی تعریف تمدن، ویژگی‌های اصلی آن، مراحل شکل‌گیری و نمونه‌هایی از تمدن‌های باستانی و مدرن می‌پردازیم.

تعریف تمدن

تمدن به مجموعه‌ای از دستاوردهای مادی و معنوی یک جامعه انسانی گفته می‌شود که در طول زمان توسعه یافته‌اند. این دستاوردها شامل فرهنگ، هنر، علم، فناوری، سیستم‌های سیاسی و اقتصادی می‌شوند. تمدن‌ها معمولاً از جوامع کوچک‌تر و ساده‌تر مانند قبایل یا روستاها متمایز می‌شوند و نشان‌دهنده سطح بالاتری از سازمان‌دهی و پیشرفت هستند.

ویژگی‌های اصلی تمدن

تمدن‌ها دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که آن‌ها را از جوامع ابتدایی متمایز می‌کنند. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:

1. شهرنشینی:

   • وجود شهرهای بزرگ و پرجمعیت که مراکز تجاری، سیاسی و فرهنگی هستند.

   • شهرها به عنوان هسته اصلی تمدن، مکان تعامل و تبادل ایده‌ها و کالاها محسوب می‌شوند.

2. سیستم حکومتی:

تاریخ جهان یک سفر پیچیده و چندوجهی است که شامل تمدن‌ها، فرهنگ‌ها، جنگ‌ها، انقلاب‌ها و پیشرفت‌های علمی است. در اینجا خلاصه‌ای از تحولات مهم تاریخ بشر به صورت خطی و کلیدی ارائه می‌شود:

1. دوره پیش از تاریخ

دوره پیش از تاریخ شامل زمان‌هایی است که انسان‌ها هنوز نوشتار نداشتند و تاریخ به صورت شفاهی منتقل می‌شد. در این دوره، انسان‌ها به شکار و گردآوری مواد غذایی پرداخته و کم‌کم به کشاورزی روی آوردند. این دوران به دو بخش عمده تقسیم می‌شود:

• دوره سنگی: در این دوره انسان‌ها از ابزارهای سنگی برای شکار، دفاع و زندگی روزمره استفاده می‌کردند.
• دوره نوسنگی: شروع کشاورزی و سکونت در یک مکان خاص (یکجانشینی)، که به انقلاب کشاورزی شناخته می‌شود، یکی از بزرگترین تحولات تاریخ بشری است.

2. تمدن‌های نخستین

با ظهور کشاورزی، اولین تمدن‌های بشری شکل گرفتند:

بابِل یکی از مشهورترین و مهم‌ترین شهرهای تاریخ باستان است که در جنوب میان‌رودان (بین‌النهرین) و در نزدیکی رود فرات واقع شده بود. این شهر نه تنها در دوران اوج خود پایتخت تمدن بابل بود، بلکه در طول تاریخ چندین دوره مختلف شکوه و عظمت خود را تجربه کرد. از زمان‌های بسیار دور، بابل به‌عنوان مرکز قدرت و فرهنگ شناخته می‌شد و در بسیاری از متون تاریخی از آن یاد شده است.

1. موقعیت جغرافیایی و تاریخی

بابِل، در واقع، یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی میان‌رودان محسوب می‌شود. این منطقه، که به‌عنوان محل تلاقی دو رود بزرگ دجله و فرات شناخته می‌شود، در دشت‌های حاصل‌خیز میان‌رودان قرار داشت و به همین دلیل، رشد و شکوفایی آن از نظر اقتصادی و کشاورزی امکان‌پذیر شد. پایتخت شدن بابل در دوره‌های مختلف، آن را به یکی از قطب‌های مهم سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل کرده بود.