کتاب بهرام

طاهریان (۲۰۵ تا ۲۵۹ هجری قمری / ۸۲۱ تا ۸۷۲ میلادی) نخستین سلسله نیمه‌مستقل ایرانی پس از فتح ایران توسط اعراب مسلمان بودند که در شرق ایران، به ویژه در خراسان، حکومت کردند. این سلسله توسط طاهر بن حسین، یکی از فرماندهان نظامی خلافت عباسی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از پیشگامان استقلال نسبی ایران از خلافت مرکزی شناخته می‌شود. طاهریان نقش مهمی در احیای فرهنگ و هویت ایرانی در دوره اسلامی ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری طاهریان

طاهر بن حسین، بنیان‌گذار سلسله طاهریان، از خاندانی ایرانی بود که در خدمت خلافت عباسی قرار داشت. او به دلیل شجاعت و توانایی‌های نظامی‌اش، مورد توجه مأمون، خلیفه عباسی، قرار گرفت. در سال ۲۰۵ هجری قمری، طاهر پس از پیروزی در نبرد علیه علی بن عیسی، فرمانده شورشی، به عنوان والی خراسان منصوب شد. طاهر با استفاده از موقعیت خود، به تدریج استقلال نسبی از خلافت عباسی را به دست آورد و سلسله طاهریان را تأسیس کرد.

### سلسله اشکانیان: احیاگران استقلال ایران و بنیان‌گذاران امپراتوری پارتی

سلسله اشکانیان (۲۴۷ قبل از میلاد تا ۲۲۴ میلادی) یکی از مهم‌ترین سلسله‌های تاریخ ایران بود که پس از سقوط هخامنشیان و دوره سلطه سلوکیان، استقلال ایران را احیا کرد. اشکانیان که به عنوان پارتیان نیز شناخته می‌شوند، با ایجاد یک امپراتوری قدرتمند، نقش مهمی در تاریخ خاور نزدیک باستان ایفا کردند. آن‌ها به عنوان یکی از بزرگ‌ترین رقیبان امپراتوری روم شناخته می‌شدند و در طول حکومت خود، فرهنگ، هنر و نظامی‌گری ایران را به اوج جدیدی رساندند.

#### خاستگاه و بنیان‌گذاری اشکانیان
اشکانیان از قوم پارتی بودند که در منطقه پارت (شمال شرقی ایران امروزی، شامل خراسان و ترکمنستان) ساکن بودند. بنیان‌گذار این سلسله، اشک یکم (ارشک) بود که در سال ۲۴۷ قبل از میلاد علیه سلوکیان شورش کرد و حکومت مستقل پارتیان را تأسیس نمود. اشکانیان به تدریج قلمرو خود را گسترش دادند و کنترل بخش‌های وسیعی از ایران، بین‌النهرین و آسیای مرکزی را به دست آوردند.

#### گسترش قلمرو اشکانیان

### سلسله سلوکیان: میراث‌داران امپراتوری اسکندر مقدونی در شرق

سلسله سلوکیان یکی از دولت‌های هلنیستی بود که پس از مرگ اسکندر مقدونی در سال ۳۲۳ قبل از میلاد تشکیل شد و تا سال ۶۴ قبل از میلاد دوام آورد. این سلسله توسط سلوکوس یکم نیکاتور، یکی از سرداران اسکندر، بنیان نهاده شد و قلمروی وسیع از آسیای صغیر تا هند را در بر می‌گرفت. سلوکیان به عنوان یکی از مهم‌ترین دولت‌های هلنیستی، نقش مهمی در ترویج فرهنگ یونانی در شرق ایفا کردند.

#### خاستگاه و بنیان‌گذاری سلوکیان
پس از مرگ اسکندر مقدونی، امپراتوری عظیم او بین سردارانش تقسیم شد. سلوکوس یکم نیکاتور، که یکی از فرماندهان مورد اعتماد اسکندر بود، کنترل بخش‌های شرقی امپراتوری را به دست گرفت. در سال ۳۱۲ قبل از میلاد، او سلسله سلوکی را تأسیس کرد و پایتخت خود را در شهر سلوکیه (نزدیک بغداد امروزی) قرار داد. بعدها، آنتیوخ (انطاکیه) در سوریه به عنوان پایتخت اصلی سلوکیان انتخاب شد.

#### گسترش قلمرو سلوکیان

مقدمه: امپراتوری که جهان را متحول کرد

سلسله هخامنشیان (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) نه تنها نخستین امپراتوری بزرگ ایران، بلکه یکی از تأثیرگذارترین تمدن‌های جهان باستان بود. این امپراتوری با مدیریتی منحصر به فرد، چندفرهنگی بودن را به رسمیت شناخت و سیستمی اداری ایجاد کرد که الهام‌بخش بسیاری از امپراتوری‌های بعدی شد. در این مقاله به بررسی تاریخ شکل‌گیری، شاهان بزرگ، ساختار حکومتی، دستاوردها و دلایل سقوط این امپراتوری عظیم می‌پردازیم.

فصل اول: ظهور هخامنشیان

۱. خاستگاه و بنیان‌گذاری

امپراتوری هخامنشی با پیروزی کوروش بزرگ (کوروش دوم) بر آستیاگ، آخرین پادشاه ماد در سال ۵۵۰ پیش از میلاد تأسیس شد. این پیروزی تاریخی زمینه‌ساز تشکیل یک امپراتوری عظیم و چند ملیتی شد. نام هخامنشی از هخامنش، نیای کوروش گرفته شده است و به نوعی ریشه‌داری در تاریخ ایران باستان دارد.

### مادها: بنیان‌گذاران نخستین امپراتوری ایرانی

مادها یکی از اقوام باستانی ایرانی بودند که در فلات ایران ساکن شدند و نخستین امپراتوری ایرانی را در قرن هفتم قبل از میلاد بنیان نهادند. این قوم که از جمله اقوام آریایی به شمار می‌رفتند، نقش مهمی در شکل‌گیری تاریخ ایران و خاور نزدیک باستان ایفا کردند. مادها به عنوان پیشگامان امپراتوری‌های بعدی ایران، مانند هخامنشیان، پایه‌های سیاسی، فرهنگی و نظامی قدرتمندی را ایجاد کردند.

#### خاستگاه و جغرافیای مادها
مادها در منطقه‌ای واقع در غرب و شمال غربی فلات ایران ساکن بودند که امروزه شامل استان‌های همدان، کردستان، کرمانشاه، آذربایجان و بخش‌هایی از مرکز ایران می‌شود. پایتخت مادها هگمتانه (همدان امروزی) بود که به عنوان مرکز سیاسی و اداری این امپراتوری عمل می‌کرد. جغرافیای منطقه ماد شامل کوهستان‌های زاگرس و دشت‌های حاصلخیز بود که شرایط مناسبی برای کشاورزی و دامداری فراهم می‌کرد.

#### تاریخچه و تشکیل امپراتوری ماد

### عیلامی‌ها: تمدنی کهن در جنوب غربی ایران

عیلامی‌ها یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان بودند که در منطقه‌ای واقع در جنوب غربی ایران، در محدوده‌ای که امروزه شامل استان‌های خوزستان، فارس، ایلام و بخش‌هایی از بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد می‌شود، ساکن بودند. این تمدن کهن از حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد تا ۵۳۹ قبل از میلاد وجود داشت و نقش مهمی در تاریخ خاور نزدیک باستان ایفا کرد.

#### جغرافیا و محدوده قلمرو عیلام
عیلام در منطقه‌ای بین رودخانه‌های دجله و کارون قرار داشت و شامل دشت‌های حاصلخیز، کوهستان‌ها و مناطق ساحلی بود. پایتخت‌های مهم عیلام شامل شوش (یکی از مهم‌ترین شهرهای باستانی خاور نزدیک)، انشان و دوراونتاش (چغازنبیل) بودند. شوش به عنوان مرکز سیاسی و فرهنگی عیلام شناخته می‌شد و در طول تاریخ خود تحت تأثیر تمدن‌های بین‌النهرین و ایران قرار گرفت.

آرامگاه کوروش بزرگ در پاسارگاد، یکی از بحث‌برانگیزترین بناهای تاریخی ایران است. با وجود اینکه قرن‌هاست این بنا به عنوان مقبره کوروش شناخته می‌شود، شک‌ها و تئوری‌های متعددی درباره هویت واقعی آن وجود دارد. در این مطلب، به بررسی شواهد تاریخی، نظریه‌های مخالف و جدیدترین تحقیقات باستان‌شناسی درباره این بنای مرموز می‌پردازیم.

۱. توصیف آرامگاه: بنایی ساده اما پرابهت

• موقعیت: دشت مرودشت، مجموعه پاسارگاد (استان فارس)

• ویژگی‌های معماری:

  • ساختار ۶ پلکانی با ارتفاع حدود ۱۱ متر

  • اتاقک کوچک بالایی با درگاهی کم‌ارتفاع

  • سقف شیب‌دار سنگی

  • عدم استفاده از ملات در ساختار

• سنگ‌نوشته‌ها: هیچ کتیبه‌ای به نام کوروش روی بنا وجود ندارد!

۲. شواهد تاریخی: چه کسی گفت این مقبره کوروش است؟

استعمار (به انگلیسی: Colonialism) به فرآیند سلطه یک کشور بر سرزمین‌ها یا ملت‌های دیگر گفته می‌شود که غالباً از طریق اشغال نظامی، استثمار منابع طبیعی، تحمیل قوانین و فرهنگ‌های بیگانه، و بهره‌برداری اقتصادی صورت می‌گیرد. استعمار در تاریخ بشر به‌ویژه از قرن پانزدهم میلادی به‌طور گسترده‌ای گسترش یافت و تأثیرات عمیقی بر جغرافیا، سیاست، اقتصاد و فرهنگ جهان گذاشت. در این مقاله به تاریخ استعمار و چگونگی شکل‌گیری، گسترش و پایان آن پرداخته می‌شود.

1. مفهوم استعمار

استعمار اساساً به معنای تسلط و نفوذ یک کشور قدرتمند بر سرزمین‌های بیگانه است. این تسلط ممکن است از طریق فتح نظامی، ایجاد مستعمرات، یا توافقات تجاری و سیاسی حاصل شود. استعمار در دوران‌های مختلف دارای ویژگی‌های خاص خود بوده است، اما عمدتاً هدف آن کسب منابع اقتصادی، گسترش قدرت سیاسی، و نیز انتقال فرهنگ و دین بوده است.

تمدن‌های رودخانه‌ای (River Civilizations) به تمدن‌هایی اطلاق می‌شود که در کنار رودخانه‌های بزرگ شکل گرفته‌اند و برای بقای خود به منابع آبی این رودخانه‌ها وابسته بودند. این تمدن‌ها در مناطقی از جهان با آب و هوای گرم و خشک، که کمبود بارش باران وجود داشت، شکل گرفتند و رودخانه‌ها نقش حیاتی در کشاورزی، حمل‌ونقل و زندگی اجتماعی آن‌ها داشتند. تمدن‌های رودخانه‌ای، به‌ویژه در دوران باستان، تأثیر عمیقی بر تاریخ بشریت گذاشتند.

1. تمدن‌های رودخانه‌ای اصلی

تعداد زیادی از تمدن‌های بزرگ تاریخ در کنار رودخانه‌ها شکل گرفتند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

الف. تمدن میان‌رودان (Mesopotamia)

• رودخانه‌ها: دجله و فرات
• موقعیت جغرافیایی: جنوب غربی آسیا (عراق کنونی)

یکجانشینی (به انگلیسی: Sedentarism) انسان به معنای گذار از زندگی به‌صورت کوچ‌نشینی به زندگی در مکان‌های ثابت و دائمی است. این تغییر یکی از مهم‌ترین تحولات در تاریخ بشر محسوب می‌شود که تأثیرات عمیقی بر فرهنگ، اقتصاد، و ساختارهای اجتماعی بشر داشت. این فرآیند که معمولاً به عنوان یکی از ویژگی‌های دوره نوسنگی شناخته می‌شود، آغازگر تحولی عظیم در شیوه زندگی انسان‌ها بود.

1. پیشینه کوچ‌نشینی

قبل از اینکه انسان‌ها به زندگی یکجانشینی روی آورند، به‌طور عمده زندگی به‌صورت شکار و گردآوری غذا را دنبال می‌کردند. جوامع پیش از تاریخ در گروه‌های کوچکی زندگی می‌کردند و برای تأمین غذا مجبور به حرکت از مکانی به مکان دیگر بودند. زندگی کوچ‌نشینی به انسان‌ها اجازه می‌داد تا در مناطق مختلف منابع غذایی پیدا کنند، اما در عین حال این سبک زندگی محدودیت‌هایی داشت.

2. شروع کشاورزی و انقلاب نوسنگی