سوختگی یکی از آسیب‌های شایع است که به دلیل تماس پوست یا بافت‌های بدن با اجسام داغ، شعله، بخار داغ یا مواد شیمیایی ایجاد می‌شود. برای درک چگونگی ایجاد سوختگی به وسیله چیزهای داغ، باید به فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی که در این حالت رخ می‌دهد، توجه کنیم. در ادامه، به بررسی چگونگی ایجاد سوختگی، انواع سوختگی‌ها و اقدامات پیشگیرانه و درمانی می‌پردازیم.
۱. چگونه چیز داغ باعث سوختگی می‌شود؟
الف. انتقال حرارت
وقتی یک جسم داغ با پوست یا بافت‌های بدن تماس پیدا می‌کند، حرارت از جسم داغ به پوست منتقل می‌شود. این انتقال حرارت می‌تواند به یکی از سه روش زیر انجام شود:
انتقال حرارت به روش هدایت (Conduction): این روش زمانی اتفاق می‌افتد که دو جسم با دماهای متفاوت به هم تماس پیدا می‌کنند. حرارت از جسم داغ به جسم سردتر (در اینجا پوست) منتقل می‌شود. به عنوان مثال، اگر دست خود را به یک سطح داغ مانند اجاق گاز بزنید، حرارت به سرعت به پوست منتقل می‌شود و باعث سوختگی می‌شود.
انتقال حرارت به روش همرفت (Convection): این روش زمانی است که حرارت از یک مایع یا گاز داغ به سطح پوست منتقل می‌شود. به عنوان مثال، بخار داغ می‌تواند به پوست آسیب برساند.
انتقال حرارت به روش تابش (Radiation): این نوع انتقال حرارت از طریق امواج الکترومغناطیسی انجام می‌شود. به عنوان مثال، قرار گرفتن در نزدیکی یک شعله یا منبع حرارت می‌تواند حرارت را از طریق تابش به پوست منتقل کند.
ب. تأثیر حرارت بر بافت‌های بدن
وقتی حرارت به پوست و بافت‌های زیرین منتقل می‌شود، بافت‌ها شروع به گرم شدن می‌کنند. این گرما می‌تواند به سلول‌های پوست آسیب برساند و باعث تخریب آن‌ها شود. در دماهای بالا، پروتئین‌های موجود در سلول‌ها شروع به دناتوره شدن (تغییر ساختار) می‌کنند و این می‌تواند به مرگ سلول‌ها منجر شود.
۲. انواع سوختگی‌ها
سوختگی‌ها به طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
سوختگی درجه یک: این نوع سوختگی فقط بر روی لایه سطحی پوست (اپیدرم) تأثیر می‌گذارد. علائم شامل قرمزی، درد و تورم است. این نوع سوختگی معمولاً به سرعت بهبود می‌یابد.
سوختگی درجه دو: این نوع سوختگی به لایه‌های عمیق‌تر پوست (درم) آسیب می‌زند و ممکن است باعث ایجاد تاول، درد شدید و تورم شود. بهبود این نوع سوختگی ممکن است زمان‌بر باشد و ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشد.
سوختگی درجه سه: این نوع سوختگی عمیق‌ترین نوع سوختگی است که به تمام لایه‌های پوست و بافت‌های زیرین آسیب می‌زند. پوست ممکن است سفید، سیاه یا قهوه‌ای شود و احساس درد ممکن است کاهش یابد زیرا اعصاب آسیب دیده‌اند. این نوع سوختگی نیاز به درمان فوری پزشکی و ممکن است نیاز به پیوند پوست داشته باشد.
۳. اقدامات پیشگیرانه
برای جلوگیری از سوختگی ناشی از چیزهای داغ، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
استفاده از تجهیزات ایمنی: در هنگام کار با اجسام داغ یا مواد شیمیایی، از دستکش‌های ایمنی و لباس‌های محافظ استفاده کنید.
آموزش و آگاهی: افراد باید در مورد خطرات ناشی از حرارت و چگونگی جلوگیری از سوختگی‌ها آموزش ببینند.
دقت در آشپزی: هنگام کار با اجاق گاز، مایکروویو یا فر، از احتیاط استفاده کنید و از ابزارهای مناسب برای جابجایی ظروف داغ استفاده کنید.
۴. اقدامات درمانی
در صورت بروز سوختگی، اقدامات اولیه زیر می‌تواند مفید باشد:
خنک کردن ناحیه سوخته: بلافاصله پس از سوختگی، ناحیه آسیب‌دیده را با آب سرد (نه یخ) به مدت 10 تا 20 دقیقه خنک کنید. این کار می‌تواند به کاهش درد و جلوگیری از آسیب بیشتر کمک کند.
پوشاندن سوختگی: ناحیه سوخته را با بانداژ یا پارچه تمیز و نرم بپوشانید تا از عفونت جلوگیری شود.
استفاده از داروهای مسکن: در صورت درد، می‌توان از داروهای مسکن مانند ایبوپروفن یا استامینوفن استفاده کرد.
مراجعه به پزشک: در صورت سوختگی‌های درجه دو یا سه، یا در صورت بروز علائم عفونت (قرمزی، تورم، ترشح)، باید به پزشک مراجعه کرد.
نتیجه‌گیری
آتش و اجسام داغ می‌توانند به راحتی باعث سوختگی شوند و درک فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی مرتبط با سوختگی می‌تواند به پیشگیری و درمان این آسیب‌ها کمک کند. با رعایت احتیاط و آگاهی از خطرات، می‌توان از بروز سوختگی‌ها جلوگیری کرد و در صورت بروز، اقدامات مناسب را انجام داد.