تمدن‌های رودخانه‌ای (River Civilizations) به تمدن‌هایی اطلاق می‌شود که در کنار رودخانه‌های بزرگ شکل گرفته‌اند و برای بقای خود به منابع آبی این رودخانه‌ها وابسته بودند. این تمدن‌ها در مناطقی از جهان با آب و هوای گرم و خشک، که کمبود بارش باران وجود داشت، شکل گرفتند و رودخانه‌ها نقش حیاتی در کشاورزی، حمل‌ونقل و زندگی اجتماعی آن‌ها داشتند. تمدن‌های رودخانه‌ای، به‌ویژه در دوران باستان، تأثیر عمیقی بر تاریخ بشریت گذاشتند.
1. تمدن‌های رودخانه‌ای اصلی
تعداد زیادی از تمدن‌های بزرگ تاریخ در کنار رودخانه‌ها شکل گرفتند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
الف. تمدن میان‌رودان (Mesopotamia)
- رودخانه‌ها: دجله و فرات
- موقعیت جغرافیایی: جنوب غربی آسیا (عراق کنونی)