کتاب بهرام

انواع مضاف و مضاف الیه

ترکیب اضافی به معنای مضاف و مضاف الیه است. در واقع، در دستور زبان، مضاف و مضاف الیه را «ترکیب اضافی» و صفت و موصوف را «ترکیب وصفی» می‌نامند. در ادامه، انواع ترکیب‌های اضافی را بررسی می‌کنیم.

1. اضافه ملکی

ترکیب اضافی ملکی یا تعلقی، تعلق اسم را به کسی یا چیزی نشان می‌دهد. به عنوان مثال،  ترکیب‌های «مداد او»  «کتاب او»، «درخت جنگل»  «پیراهن حسن» «دوست حسن» و «شیشه پنجره» «درب اتاق» تعلقی هستند. برای ترکیب‌های اضافی تعلقی می‌توانیم به ترتیب این جمله‌ها را بنویسیم: «جنگل درخت دارد» «کتابخانه کتاب دارد»، «حسن پیراهن دارد» «مریم دوستی دارد»و «پنجره شیشه دارد»  «اتاق درب دارد».

2. اضافه تخصیصی

در اضافه تخصیصی، کلمه‌ای که به عنوان مضاف می‌آید، مخصوص مضاف الیه است. به عنوان مثال، در ترکیب‌های «کلاس درس» «کتاب کلاس» و «معلم کلاس» و «زمین ورزش» «تجهیزات ورزش» و «سالن ورزش» اضافه تخصیصی داریم. این نوع ترکیب‌ها نشان می‌دهند که مضاف به طور خاص به مضاف الیه مربوط می‌شود.

3. اضافه توضیحی

در اضافه توضیحی، همان‌گونه که از نامش پیداست، مضاف الیه توضیحی برای مضاف است. در این نوع اضافه، مضاف یک اسم عام و مضاف الیه نام آن است. به عنوان مثال، ترکیب‌های «خلیج فارس» «دریای خزر» و «کوه دماوند» و «کتاب شاهنامه» «رمان جنایت و مکافات» و «مقاله تاریخ»  توضیحی هستند. در اینجا، مضاف الیه به وضوح نام خاصی را برای مضاف مشخص می‌کند.

4. اضافه بیانی

در اضافه بیانی یا جنسی، مضاف الیه جنس و ماهیت مضاف را بیان می‌کند. به عنوان مثال، در ترکیب‌های «گردنبند طلا» «دستبند نقره» یا «لباس حریر» «کفش چرم»، مضاف الیه نشان‌دهنده نوع و ماهیت مضاف است.

5. اضافه تشبیهی

در اضافه تشبیهی، مضاف و مضاف الیه رابطه شباهت را بیان می‌کنند. در این حالت، ممکن است مضاف به مضاف الیه یا برعکس تشبیه شود. به عنوان مثال، ترکیب‌های «ماهِ رخ» «چشمِ دریا» یا «لبِ لعل» «دستِ مروارید» نشان‌دهنده این نوع تشبیه هستند.

6. اضافه استعاری

در اضافه استعاری، نوعی تشبیه وجود دارد و مضاف در معنای غیرحقیقی خود به کار می‌رود. به عنوان مثال، در عبارت «رخ مهتاب» «دستِ آفتاب»، مهتاب به موجودی تشبیه شده که دارای رخ است و این تشبیه به صورت استعاری بیان شده است.

7. اضافه اقترانی

در اضافه اقترانی، میان مضاف و مضاف الیه رابطه مقارنت و همراهی برقرار است. به عنوان مثال، در جمله «با چشم رحمت بر ما نظر کن» «با دل شاد»، ترکیب اضافی «چشم رحمت» به معنای چشمی است که نشانه رحمت یا چشمی همراه با رحمت است.

8.اضافه فرزندی

در اضافه فرزندی یا بُنُوّت، مضاف به معنای فرزند و مضاف‌الیه نشان‌دهنده والد یا منبع است. به عنوان مثال، عبارت «رستمِ زال» به معنای «رستم پسر زال» است.