کتاب بهرام

پاندا (Panda) که به‌طور علمی به نام Ailuropoda melanoleuca شناخته می‌شود، یکی از نمادهای حیات وحش چین و یکی از معروف‌ترین گونه‌های پستاندار در جهان است. این جانور به خاطر ظاهر خاصش، با خز سیاه و سفید و چشمان گرد و سیاه، شناخته می‌شود. پانداها عمدتاً گیاه‌خوار (Herbivorous) هستند و رژیم غذایی آن‌ها به‌طور عمده شامل بامبو (Bamboo) می‌شود، که تقریباً ۹۹ درصد از غذای آن‌ها را تشکیل می‌دهد. پانداها به‌خاطر وابستگی شدیدشان به بامبو، در مناطق کوهستانی و جنگل‌های مرطوب (Moist Forests) چین زندگی می‌کنند.

پاندای غول‌پیکر: ویژگی‌ها و وضعیت کنونی

پاندای غول‌پیکر (Giant Panda) که با نام علمی Ailuropoda melanoleuca و در زبان چینی به عنوان 大熊猫 (dàxióngmāo) شناخته می‌شود، گونه‌ای خرس است که عمدتاً در نواحی مرکزی و جنوب غربی چین زندگی می‌کند. این جانور به راحتی با لکه‌های سیاه روی گوش‌ها، دور چشم و بدنش قابل شناسایی است. هرچند پاندای غول‌پیکر به گروه گوشتخوارسانان تعلق دارد، اما تقریباً ۹۹ درصد از رژیم غذایی‌اش را گیاه بامبو تشکیل می‌دهد. پانداهایی که در اسارت نگهداری می‌شوند، علاوه بر بامبو، غذاهایی مانند عسل، تخم‌مرغ، ماهی، مرکبات، موز، برگ گیاهان و سیب‌زمینی را نیز مصرف می‌کنند.

امروزه، پاندای غول‌پیکر عمدتاً در کوهستان‌های مرکزی چین، به ویژه در ایالت سیچوآن و به میزان کمتری در شاآن‌شی و گانسو زندگی می‌کند. در گذشته، این خرس‌ها در نواحی کم‌ارتفاع‌تر نیز زندگی می‌کردند، اما با گسترش زمین‌های زراعی و تخریب جنگل‌ها، به مناطق مرتفع‌تر پناه برده‌اند.

نسل این جانور در معرض خطر است. بر اساس گزارش‌ها در سال ۲۰۰۷، ۲۳۹ پاندا در باغ‌وحش‌های چین و ۲۷ پاندا در باغ‌وحش‌های خارج از چین نگهداری می‌شدند. تخمین زده می‌شود که حدود ۱٬۵۹۰ پاندا در طبیعت زندگی می‌کنند، اما یک مطالعه بر اساس تحلیل‌های ژنتیکی نشان داده که ممکن است بین ۲٬۰۰۰ تا ۳٬۰۰۰ پاندا در طبیعت وجود داشته باشد. با این حال، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) بر این باور است که این گزارش‌ها برای خارج کردن نام پاندا از فهرست جانوران در خطر انقراض کافی نیست.

پاندای غول‌پیکر به عنوان نماد ملی و تاریخی چین شناخته می‌شود و در سال‌های اخیر به یک علامت فرهنگی برای این کشور تبدیل شده است. تصویر این جانور بر روی سکه‌های نقره، طلا و پلاتین چین حک شده و حتی تمبرهایی با تصویر پاندا منتشر شده است. حالت خوردن بامبو توسط این خرس به نمادی از صلح در برابر شکارچیان تبدیل شده است. گفته می‌شود که پاندا جانوری آموزش‌پذیر است و حملات آن به انسان معمولاً به دلیل آزار و اذیت از سوی انسان‌ها رخ می‌دهد، نه به خاطر خوی وحشی خود.

طبقه‌بندی جانورشناسی پاندا تا مدت‌ها مورد بحث بود، زیرا این جانور ویژگی‌های مشترکی با خرس‌ها و راکون‌ها دارد. اما تحقیقات مولکولی جدید نشان داده‌اند که پاندا قطعاً نوعی خرس است و نزدیک‌ترین خویشاوند زنده آن، خرس عینکی بومی آمریکای جنوبی است.

ویژگی‌های ظاهری

پاندای غول‌پیکر دارای پوست سیاه و سفید است. طول این جانور بالغ به حدود ۱٫۵ متر می‌رسد و اندازه شانه‌اش ۷۵ سانتیمتر است. نرها معمولاً ۱۰ تا ۲۰ درصد بزرگ‌تر از ماده‌ها هستند و می‌توانند به وزن ۲۰۰ کیلوگرم برسند، در حالی که ماده‌ها معمولاً به ۱۰۰ کیلوگرم می‌رسند. رنگ بدن پاندا به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد برای استتار در میان برف و سنگ‌ها طراحی شده است. پاندا دارای دندان‌های آسیای بزرگ و فکی قوی است که برای خوردن بامبو مناسب است. پنجه‌های پاندا شامل پنج انگشت و یک شست است که به آن‌ها کمک می‌کند تا بامبو را به راحتی بگیرند. پانداها در طبیعت معمولاً تا ۲۰ سال و در اسارت تا بیش از ۳۰ سال عمر می‌کنند.

رفتارشناسی

پانداها جانورانی هستند که بیشتر بر روی زمین زندگی می‌کنند و وقت خود را به گشت و گذار و تغذیه از بامبو می‌گذرانند. این جانوران به‌طور عمده به صورت انفرادی زندگی می‌کنند و حتی ماده‌ها حضور یک ماده دیگر را در محدوده خود تحمل نمی‌کنند. آن‌ها با صداهایی که تولید می‌کنند و همچنین با بوی ادرار خود، محدوده خود را نشانه‌گذاری می‌کنند. پانداها می‌توانند از درختان بالا بروند و در درختان توخالی یا شکاف سنگ‌ها پناه بگیرند، اما لانه دائمی نمی‌سازند. این جانوران به خواب زمستانی نمی‌روند و در زمستان‌ها به ارتفاعات گرم‌تر نقل مکان می‌کنند.

پانداها تنها در دوران کوتاه جفت‌گیری با یکدیگر جمع می‌شوند و پس از جفت‌گیری، نر ماده را تنها می‌گذارد و ماده به تنهایی از توله‌ها مراقبت می‌کند.

تغذیه

پانداها به‌طور عمده از بامبو تغذیه می‌کنند، هرچند سیستم گوارشی آن‌ها برای هضم گوشت طراحی شده است. به دلیل ناتوانی در جذب انرژی از سلولز، این جانوران روزانه بیش از ۳۸ کیلوگرم بامبو مصرف می‌کنند و معمولاً ۱۲ تا ۱۶ ساعت از روز را به غذا خوردن اختصاص می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که پانداهای باستانی در طی یک دوره کمبود گوشت به گیاهخواری روی آورده‌اند و با گذشت زمان، میل به خوردن گوشت را از دست داده‌اند.

تولید مثل

در گذشته، تکثیر پانداها در اسارت با مشکلاتی مواجه بود، اما اخیراً با استفاده از روش‌های جدید، توانسته‌اند هر دو سال یک نوزاد به دنیا بیاورند. توانایی جنسی پانداها از ۴ تا ۸ سالگی آغاز می‌شود و ممکن است تا ۲۰ سالگی ادامه یابد. دوره جفت‌گیری فقط یک بار در سال و به مدت ۲ تا ۳ روز است. پانداها معمولاً ۱ تا ۲ توله به دنیا می‌آورند، اما اگر دو توله به دنیا بیاید، معمولاً یکی از آن‌ها را رها می‌کند.

توله‌های پاندا در زمان تولد بسیار کوچک و بی‌دفاع هستند و تا ۶ ماهگی تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند. توله‌ها به تدریج رشد کرده و در ۱ سالگی به وزن ۴۵ کیلوگرم می‌رسند و معمولاً تا ۱٫۵ تا ۲ سالگی با مادر زندگی می‌کنند.

واژه‌شناسی

مبدأ نام «پاندا» در انگلیسی به‌طور قطعی مشخص نیست، اما احتمال می‌رود که از واژه نپالی «پونیا» گرفته شده باشد. در گذشته، نام پاندا تنها به پاندای قرمز اطلاق می‌شد، اما با شناخته شدن خویشاوندی بین خرس پاندا و پاندای قرمز، این نام به خرس پاندا نیز تعلق گرفت. در چین، این جانور با نام‌های مختلفی شناخته می‌شود که یکی از آن‌ها «خرس بزرگ» است، که به شباهت مردمک چشم پاندا به چشم گربه اشاره دارد.