کتاب بهرام

زیرگونه (به انگلیسی: subspecies) یک واحد طبقه‌بندی زیستی است که در علم بیولوژی برای تقسیم‌بندی گونه‌ها به بخش‌های کوچک‌تر و دقیق‌تر استفاده می‌شود. این تقسیم‌بندی معمولاً زمانی به کار می‌رود که یک گونه به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، فیزیکی یا رفتاری، در شرایط جغرافیایی متفاوت به شکل‌های مختلفی ظاهر شود، اما همچنان قادر به تولید مثل با یکدیگر و به وجود آوردن نسل‌های بارور هستند.

ویژگی‌های زیرگونه‌ها

1. تفاوت‌های جغرافیایی: یکی از اصلی‌ترین دلایل شکل‌گیری زیرگونه‌ها تفاوت‌های جغرافیایی است. برای مثال، یک گونه از یک حیوان می‌تواند در مناطق مختلف پراکنده باشد و در هر منطقه ویژگی‌های فیزیکی یا رفتاری خاصی پیدا کند. این تفاوت‌ها می‌توانند ناشی از شرایط زیستی و محیطی مختلف مانند دما، بارش، پوشش گیاهی و دیگر عوامل باشند.

2. تفاوت‌های فیزیکی: برخی از زیرگونه‌ها ممکن است از نظر اندازه، رنگ، الگوهای بدنی یا سایر ویژگی‌های ظاهری با هم متفاوت باشند. این تفاوت‌ها ممکن است به دلیل انتخاب طبیعی در پاسخ به شرایط محیطی مختلف ایجاد شده باشند.

3. تفاوت‌های ژنتیکی: تفاوت‌های ژنتیکی نیز یکی از عوامل اصلی در تمایز زیرگونه‌ها از یکدیگر است. اگرچه این تفاوت‌ها در مقایسه با تفاوت‌های موجود در سطح گونه بزرگ نیستند، اما می‌توانند منجر به ویژگی‌های خاص در هر زیرگونه شوند.

4. توانایی تولید مثل: برخلاف تفاوت‌های ظاهری و رفتاری، زیرگونه‌ها هنوز توانایی تولید مثل با یکدیگر را دارند و نسل‌های بارور ایجاد می‌کنند. این ویژگی باعث می‌شود که زیرگونه‌ها همچنان به عنوان بخشی از یک گونه بزرگ‌تر شناخته شوند.

تفاوت زیرگونه با دیگر دسته‌بندی‌های زیستی

دسته‌بندی‌های زیستی به طور کلی به ترتیب سلسله‌مراتب خاصی دارند که از بزرگ‌ترین گروه‌ها به کوچک‌ترین گروه‌ها می‌رسند. این دسته‌بندی‌ها شامل موارد زیر است:

1. سلول
2. ارگانیسم
3. پادشاهی
4. شاخه
5. رده
6. خانواده
7. جنس
8. گونه
9. زیرگونه

در این سلسله‌مراتب، زیرگونه در سطح پایین‌تری نسبت به گونه قرار دارد. در واقع زیرگونه‌ها بخشی از یک گونه هستند و تفاوت‌های جزئی در ویژگی‌های فیزیکی یا رفتاری دارند، اما هنوز به اندازه‌ای به هم شبیه‌اند که در طبقه‌بندی اصلی در یک گونه قرار می‌گیرند.

تفاوت زیرگونه با سایر طبقه‌بندی‌ها:

1. گونه (Species):

   • گونه به گروهی از ارگانیسم‌ها اطلاق می‌شود که از نظر ژنتیکی شبیه به هم بوده و قادر به تولید مثل با یکدیگر و تولید نسل‌های بارور هستند.
   • تفاوت اصلی بین زیرگونه و گونه این است که گونه یک طبقه‌بندی اصلی‌تر است که ممکن است شامل چندین زیرگونه باشد. در حالی که زیرگونه‌ها معمولاً تفاوت‌های کمتری دارند، گونه‌ها معمولاً ویژگی‌های گسترده‌تری دارند که آن‌ها را از گونه‌های دیگر متمایز می‌کند.

2. گونه‌های نزدیک به هم (Forms):

   • گاهی در برخی منابع، واژه "فرم" برای توصیف تفاوت‌های درون‌گونه‌ای استفاده می‌شود، ولی این تفاوت‌ها ممکن است به اندازه زیرگونه‌ها عمق نداشته باشند.
   • فرم‌ها معمولاً برای اشاره به تفاوت‌های جزئی‌تر در ظاهر یا رفتار موجودات در درون یک گونه به کار می‌روند و معمولاً به اندازه زیرگونه‌ها سازمان‌یافته نیستند.

3. زیرگونه و نژاد:

   • در برخی مواقع، واژه "نژاد" در زمینه‌های مختلف به جای زیرگونه به کار می‌رود، به ویژه در علوم گیاه‌شناسی و جانورشناسی. نژاد در اینجا بیشتر به تفاوت‌های زبانی، فرهنگی یا ظاهری میان جمعیت‌های مختلف یک گونه اشاره دارد.
   • در حالی که زیرگونه به تفاوت‌های طبیعی در یک گونه اشاره دارد، "نژاد" ممکن است به تفاوت‌های فرهنگی یا تاریخی اشاره کند.

4. گونه‌های مختلف:

   • گونه‌های مختلف به طور کلی از یکدیگر تفاوت‌های ژنتیکی، فیزیکی و رفتاری قابل توجهی دارند. این تفاوت‌ها به اندازه‌ای زیاد هستند که اعضای دو گونه مختلف قادر به تولید مثل با یکدیگر نیستند یا نسل‌های بارور ایجاد نمی‌کنند. برای مثال، اسب و خر در حالی که هر دو از خانواده اسبان هستند، نمی‌توانند نسل بارور تولید کنند.

مثال‌های معروف از زیرگونه‌ها

1. زرافه‌ها (Giraffa camelopardalis): گونه زرافه شامل چندین زیرگونه است که در مناطق مختلف آفریقا زندگی می‌کنند. این زیرگونه‌ها از نظر اندازه و رنگ تفاوت‌هایی دارند، اما همچنان جزو یک گونه به شمار می‌روند.

2. گربه وحشی (Felis silvestris): گربه وحشی اروپایی، آفریقایی و آسیایی هرکدام زیرگونه‌های مختلفی از یک گونه مشترک هستند. تفاوت‌های این زیرگونه‌ها بیشتر به شرایط اقلیمی و محیط زیستی برمی‌گردد.

3. گوزن (Cervus elaphus): گوزن‌های قرمز (Cervus elaphus) در مناطق مختلف جهان دارای زیرگونه‌های مختلفی هستند که ویژگی‌های ظاهری و رفتاری متفاوتی دارند.

نتیجه‌گیری

زیرگونه‌ها به‌عنوان واحدهای زیستی مهم، تفاوت‌های جغرافیایی، فیزیکی و ژنتیکی موجود در داخل یک گونه را نشان می‌دهند. تفاوت زیرگونه‌ها با دیگر دسته‌بندی‌ها، مانند گونه‌ها و نژادها، در این است که زیرگونه‌ها معمولاً تفاوت‌های کوچکی دارند و توانایی تولید مثل با یکدیگر را دارند، در حالی که گونه‌ها معمولاً تفاوت‌های عمده‌تری دارند که منجر به عدم توانایی تولید مثل بارور میان آن‌ها می‌شود.