کتاب بهرام

ریزچشمک (اوماتیدی، اوماتیدیوم) به واحدهای بینایی چشم‌های مرکب در حشرات گفته می‌شود که به آن‌ها امکان دیدن تصاویر به صورت بخش‌بخش و کاملاً متمایز از هم می‌دهد. هر اوماتیدی یک واحد مستقل از دید است که شامل چندین بخش مختلف می‌شود. این بخش‌ها معمولاً شامل یک عدسی متمرکزکننده نور (که به نام مخروط کریستالی شناخته می‌شود)، یک قرنیه برای جلوگیری از تداخل نور، و تعدادی گیرنده نوری مجزا است. تعداد این گیرنده‌ها می‌تواند بین ۶ تا ۸ متغیر باشد و در برخی گونه‌ها حتی بیشتر از این مقدار است.

هر اوماتیدی به طور مستقل از دیگر واحدهای بینایی، نور را از یک بخش کوچک و محدود از میدان دید دریافت می‌کند. بنابراین، دید حشرات به گونه‌ای است که آن‌ها هر جزئیات را از بخش‌های مختلف میدان دید می‌بینند و از ترکیب نور ورودی از این بخش‌ها، تصویری موزائیکی شکل می‌گیرد. این ساختار ویژه چشم‌های مرکب به حشرات کمک می‌کند تا توانایی حس کردن حرکت‌ها و تغییرات سریع در محیط اطرافشان را داشته باشند. در نتیجه، چشم‌های مرکب حشرات توانایی بالایی در تشخیص تغییرات جزئی دارند، اما تصویری که ایجاد می‌شود به اندازه چشم‌های ساده انسان‌ها واضح و جزئی نیست.

چشم‌های مرکب با ساختار اوماتیدی در بسیاری از حشرات و برخی دیگر از بی‌مهرگان دیده می‌شود و به آن‌ها این امکان را می‌دهد که به‌طور مؤثر در محیط‌های مختلف ببیند. از آنجا که هر اوماتیدی یک بخش کوچک از محیط را مشاهده می‌کند، این سیستم بینایی موجب می‌شود که حشرات و برخی حیوانات دیگر، توانایی‌های خاصی در تشخیص حرکت، نور و رنگ‌ها داشته باشند.

مثال‌های حیوانات با چشم‌های مرکب:

1. مگس‌ها (Diptera): یکی از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین حیواناتی که چشم‌های مرکب دارند، مگس‌ها هستند. چشم‌های مگس به طور معمول از هزاران اوماتیدی تشکیل شده که به آن‌ها کمک می‌کند حرکت‌های سریع و تغییرات نور را تشخیص دهند. این ویژگی به مگس‌ها کمک می‌کند تا هنگام پرواز از خطرات فرار کنند، زیرا قادرند به‌طور همزمان چندین بخش از محیط اطراف خود را تحت نظر قرار دهند.

2. زنبورها (Apidae): زنبورها نیز چشم‌های مرکب دارند که قادرند طیف وسیعی از رنگ‌ها را مشاهده کنند. آن‌ها می‌توانند اشعه‌های فرابنفش را که برای چشم‌های انسان قابل مشاهده نیست، شناسایی کنند. این توانایی به زنبورها کمک می‌کند تا گل‌ها را بر اساس الگوهای رنگی خاص که توسط اشعه فرابنفش منعطف می‌شوند، پیدا کنند.

3. پشه‌ها (Culicidae): پشه‌ها نیز دارای چشم‌های مرکب هستند که برای شناسایی محیط‌های اطرافشان و همچنین جذب خون از حیوانات می‌باشند. چشم‌های آن‌ها به‌ویژه حساس به تغییرات کوچک در نور و حرکت است و به همین دلیل قادرند به راحتی اهداف متحرک را شناسایی کنند.

4. شپش‌ها و حشرات مضر دیگر: بسیاری از حشرات مضر، مانند شپش‌ها و ساس‌ها، چشم‌های مرکب دارند که از آن‌ها برای شناسایی تغییرات محیطی و یافتن میزبان‌های خود بهره می‌برند. این حشرات قادرند از نور، حرکات و حتی دما به‌خوبی استفاده کنند تا مکان مناسب برای تخم‌گذاری یا تغذیه پیدا کنند.

مزایای بینایی مرکب در حشرات:

• تشخیص حرکت سریع: یکی از بزرگ‌ترین مزایای سیستم بینایی مرکب این است که حشرات می‌توانند تغییرات سریع و حرکت‌های کوچک را به سرعت شناسایی کنند. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند تا از شکارچیان فرار کنند یا در محیط‌های شلوغ و پر خطر، به راحتی از موانع عبور کنند.
• دید در محیط‌های کم‌نور: به دلیل اینکه هر اوماتیدی از یک بخش کوچک از میدان دید نور را جمع‌آوری می‌کند، حشرات می‌توانند در شرایط کم‌نور نیز دید خوبی داشته باشند.
• دید رنگی و حساسیت به اشعه‌های غیر مرئی: حشرات قادر به دیدن رنگ‌ها و حتی اشعه‌های فرابنفش هستند که برای انسان‌ها قابل شناسایی نیست. این توانایی به آن‌ها کمک می‌کند تا منابع غذایی مانند گل‌ها را بر اساس ویژگی‌های رنگی و فرابنفش آن‌ها شناسایی کنند.

جمع‌بندی:

چشم‌های مرکب و ساختار اوماتیدی به حشرات کمک می‌کند تا به‌طور مؤثر محیط خود را مشاهده کنند. این سیستم، که شامل هزاران واحد کوچک بینایی است، به آن‌ها اجازه می‌دهد تا توانایی‌های بینایی خاصی نظیر تشخیص حرکت، نور و رنگ‌ها را داشته باشند و در نتیجه در محیط‌های مختلف بهتر از خود دفاع کنند و برای شکار یا یافتن غذا به‌طور بهینه عمل کنند.