کتاب بهرام

دیدن مادون‌قرمز در حیوانات: واقعیت یا خیال؟

مادون‌قرمز (Infrared) یعنی طول موجی بلندتر از نور قرمز، چیزی که ما حسش می‌کنیم به شکل گرما نه نور. چشم انسان گیرنده‌های نوری (cones و rods) داره که فقط طول موج‌های تقریبی ۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر رو می‌بینه. مادون‌قرمز از ۷۰۰ نانومتر به بالا شروع می‌شه و برای ما نامرئیه.

اما بعضی حیوانات مکانیسم‌هایی دارن که گرما یا نور مادون‌قرمز نزدیک رو تشخیص می‌ده:

🐍 مارها و حسگر گرما

• مارهای پیتون، مارهای افعی و مار زنگی حفره‌های ویژه‌ای دارن به نام pit organs که مثل یک دوربین حرارتی عمل می‌کنه.

• این حفره‌ها به کوچک‌ترین تغییر دمایی حساس هستن و تصویر حرارتی از شکار رو به مغزشون می‌فرستن.

• اما این چشم واقعی نیست، یعنی تصویری شبیه آنچه ما از نور مرئی می‌بینیم نمی‌سازه. بلکه یک «نقشهٔ حرارتی» در مغز ایجاد می‌کنه.

🦇 خفاش‌ها و مادون‌قرمز

برخی خفاش‌های خون‌آشام (vampire bats) در پوزه‌شان گیرنده‌های حرارتی بسیار حساس دارن که به آن‌ها کمک می‌کنه رگ‌های خونی نزدیک سطح پوست طعمه را پیدا کنند. این هم نوعی دید مادون‌قرمز محسوب می‌شه، ولی مثل تصویر رنگی نیست.

🦐 میگوی مانتیس (Mantis Shrimp)

میگوی مانتیس یکی از عجیب‌ترین بینایی‌ها در کل حیات را دارد:

• چشم‌هایش می‌توانند ۱۲ تا ۱۶ نوع گیرندهٔ نوری داشته باشند (چشم انسان فقط ۳ نوع دارد!).

• برخی گونه‌های مانتیس می‌توانند نور مادون‌قرمز نزدیک را ببینند.

• البته این هم کافی نیست که پس‌زمینهٔ کیهانی را ببینند، چون CMB در محدودهٔ میکروویو است، نه مادون‌قرمز نزدیک.

🦉 برخی جغدها و پستانداران شب‌زی

جغدها، گربه‌ها و راکون‌ها چشمانی بسیار حساس دارند که نور خیلی ضعیف را تشدید می‌کند. آنها می‌توانند آسمان را بسیار پرستاره‌تر از ما ببینند، اما باز هم مادون‌قرمز نمی‌بینند.

🌌 نتیجه‌گیری علمی

هیچ حیوانی روی زمین توان دیدن میکروویو یا حتی مادون‌قرمز دور را ندارد؛ پس حتی اگر کرم شب‌تاب‌ها، مارها و خفاش‌ها باهم همکاری کنند، باز هم نمی‌توانند آسمان شب را مثل روز ببینند!

اگر موجودی تخیلی داشتیم با چشم‌هایی حساس به تمام طول موج‌های الکترومغناطیس، او در شب یک آسمان یکنواخت روشن (از تابش پس‌زمینهٔ کیهان) می‌دید – اما چنین موجودی روی زمین وجود ندارد.