زجاجیه (Vitreous Body) یا جسم زجاجی، بخش شفاف و ژله‌ای در چشم انسان است که در ناحیه پشت عدسی و جلوی شبکیه قرار دارد. این ماده از نظر ساختاری ویژگی‌های خاصی دارد و نقش مهمی در حفظ شکل چشم و انتقال نور به شبکیه ایفا می‌کند. در ادامه، به بررسی ویژگی‌ها، ساختار و عملکرد زجاجیه پرداخته می‌شود:
۱. ساختار و ترکیب زجاجیه
زجاجیه حدود ۸۰ درصد حجم چشم را تشکیل می‌دهد و ۹۹ درصد آن از آب است. این ماده به صورت ژله‌ای و شفاف است و معمولاً هیچ رنگ یا ساختار مشخصی ندارد. به طور عمده از نوعی پروتئین به نام کولاژن، اسید هیالورونیک و برخی دیگر از مولکول‌های گلیکوپروتئین تشکیل شده است.
زجاجیه بافتی نرم، ژله‌ای و بی‌حرکت است که در اطراف خود با لایه‌های نازک و غشایی پوشیده شده است. این بافت بی‌حرکت به کمک بافت‌های اطرافش مانند شبکیه، عدسی و عضلات چشم، در موقعیت‌های مختلف چشم ثابت می‌ماند.
۲. وظایف و عملکرد زجاجیه
زجاجیه نقش‌های مختلفی در چشم ایفا می‌کند:
- حفظ شکل چشم: زجاجیه به دلیل ویژگی‌های ژله‌ای و فشاری که به دیواره‌های چشم وارد می‌کند، به حفظ شکل گرد و طبیعی چشم کمک می‌کند.
- پشتیبانی از شبکیه: زجاجیه به شبکیه کمک می‌کند تا در جای خود ثابت بماند. شبکیه نقش مهمی در دریافت تصاویر از دنیای بیرون دارد.
- انتقال نور: زجاجیه شفاف است و به عبور نور از عدسی به سمت شبکیه کمک می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که نور به درستی به سلول‌های حساس شبکیه برسد.
- حفاظت: زجاجیه در برابر آسیب‌های خارجی محافظت می‌کند و از حرکت بیش از حد چشم درون چشم جلوگیری می‌کند.
۳. تغییرات و بیماری‌ها
با گذر زمان و به خصوص در سنین بالاتر، ممکن است تغییراتی در ساختار زجاجیه رخ دهد که باعث بروز مشکلاتی در بینایی می‌شود. برخی از این تغییرات عبارتند از:
- کند شدن زجاجیه: با افزایش سن، زجاجیه ممکن است خشک و سفت شود و در نتیجه شبکیه را از دیواره چشم دور کند. این تغییرات می‌تواند به ایجاد بیماری‌هایی مانند پوسیدگی زجاجیه منجر شود.
- گرفتگی‌های زجاجیه: در برخی از افراد، اجزای درون زجاجیه به صورت لکه‌ها یا رشته‌هایی قابل مشاهده می‌شود که به این پدیده "پوشش‌های زجاجیه‌ای" گفته می‌شود. این پدیده ممکن است در چشم احساس ناخوشایند ایجاد کند.
- پاره شدن زجاجیه: در برخی موارد، زجاجیه ممکن است از شبکیه جدا شود که به آن جداشدگی زجاجیه می‌گویند. این وضعیت می‌تواند منجر به از دست رفتن دید یا سایر مشکلات بینایی شود.
۴. درمان مشکلات زجاجیه
در صورتی که مشکلات جدی در زجاجیه ایجاد شود، ممکن است درمان‌هایی برای اصلاح یا مدیریت مشکلات لازم باشد. این درمان‌ها عبارتند از:
- جراحی ویترکتومی: این عمل جراحی برای حذف بخش‌هایی از زجاجیه که دچار مشکل شده‌اند (مانند خونریزی در زجاجیه یا جداشدگی شبکیه) انجام می‌شود.
- درمان‌های دارویی: در بعضی از شرایط، داروهایی برای کاهش التهابات یا کمک به بازسازی ساختار زجاجیه تجویز می‌شود.
۵. نتیجه‌گیری
زجاجیه بخش مهمی از چشم است که به حفظ شکل، پشتیبانی از شبکیه و انتقال نور به شبکیه کمک می‌کند. تغییرات در ساختار و عملکرد این بافت می‌تواند مشکلاتی را در بینایی ایجاد کند، اما در بیشتر موارد، با استفاده از درمان‌های مناسب می‌توان از آسیب‌های جدی به بینایی جلوگیری کرد.