کتاب بهرام

چشم مرکب (Compound eye) یک اندام بینایی است که در بندپایانی مانند حشرات و سخت‌پوستان یافت می‌شود. این چشم ممکن است از هزاران واحد عکاسی مستقل به نام "اوماتیدیا" تشکیل شده باشد. هر اوماتیدیا یک واحد فتوحسی است که شامل یک قرنیه، لنز و سلول‌های فتوگیرنده می‌باشد که قادرند روشنایی و رنگ را تشخیص دهند. تصویری که توسط چشم بندپایان مشاهده می‌شود ترکیبی از ورودی‌های مختلف از اوماتیدیاهای متعدد است که هرکدام به صورت مستقل و با زاویه‌های کمی متفاوت از یکدیگر جهت‌گیری شده‌اند.

چشم‌های مرکب در مقایسه با چشم‌های تک‌روزنه (چشم‌های با سوراخ واحد) دارای وضوح تصویری پایین‌تری هستند؛ با این حال، آن‌ها دارای زاویه دید بسیار وسیع‌تری هستند و توانایی تشخیص حرکت سریع و در برخی موارد توانایی تشخیص قطبش نور را دارند.

فیتوپلانکتون‌ها (Phytoplankton) موجوداتی ریز و میکروسکوپی هستند که نقش اساسی در اکوسیستم‌های آبی ایفا می‌کنند. این موجودات از نظر زیستی، مشابه به گیاهان عمل می‌کنند زیرا انرژی مورد نیاز خود را از طریق فتوسنتز به‌دست می‌آورند. آنها معمولاً در لایه‌های سطحی آب‌های اقیانوس‌ها و دریاچه‌ها زندگی می‌کنند که در معرض نور خورشید قرار دارند و قادر به تولید ترکیبات آلی از کربن دی‌اکسید محلول در آب هستند.

نام فیتوپلانکتون از واژه‌های یونانی «φυτόν» به معنای گیاه و «πλαγκτός» به معنای سیار یا سرگردان گرفته شده است. این موجودات میکروسکوپی اغلب به‌خاطر وجود کلروفیل در بدنشان به آغازیان گیاه‌مانند نیز معروفند. فیتوپلانکتون‌ها به عنوان تولیدکننده‌های اولیه در زنجیره غذایی آبی عمل می‌کنند و از این رو پایه‌گذار اصلی بسیاری از اکوسیستم‌های دریایی و آب شیرین به شمار می‌آیند.

کریل جنوبگان (Euphausia superba) یکی از موجودات دریایی برجسته است که در آب‌های سرد و یخ‌زده اقیانوس منجمد جنوبی زندگی می‌کند. این سخت‌پوست کوچک و مهم به عنوان یکی از مهم‌ترین جانوران زیست‌بوم جنوبگان شناخته می‌شود و نقش حیاتی در تعادل اکولوژیکی این منطقه دارد.

ویژگی‌های فیزیکی و زیستی

کریل جنوبگان به طور متوسط حدود ۶ سانتی‌متر طول دارد و وزنی حدود ۲ گرم می‌رسد. با وجود اندازه کوچک، این جانور قادر است تا شش سال عمر کند. کریل‌ها در دسته‌هایی با چگالی بالا زندگی می‌کنند؛ برخی از این دسته‌ها شامل ۱۰۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰۰ کریل در هر متر مکعب از آب هستند. این تعداد زیاد، کریل‌ها را به یکی از پرشمارترین موجودات زیستی در سطح سیاره تبدیل می‌کند و در واقع، این گونه از جانوران به لحاظ جرم زیستی، نخستین جانور پرتعداد جهان محسوب می‌شود، چرا که وزن کل جمعیت آن‌ها به ۵۰۰ میلیون تن می‌رسد.

تغذیه و نقش در زنجیره غذایی

شکم‌پایان (Gastropoda) یکی از رده‌های جانوری از شاخهٔ نرم‌تنان هستند و به عنوان یکی از گسترده‌ترین گروه‌های جانوری، پس از حشرات، از نظر تنوع گونه‌ای در رده‌های بزرگ‌تر قرار دارند. نام شکم‌پا به این گروه جانوری نسبت داده شده است زیرا بخش زیرین بدن آن‌ها، که نسبتاً طولانی است، ماهیچه‌هایی قوی دارد که به کمک آن‌ها توانایی حرکت پیدا می‌کنند. این ماهیچه‌ها برای «راه رفتن» و جابجایی استفاده می‌شوند.

یکی از ویژگی‌های برجسته شکم‌پایان این است که برخلاف بسیاری از نرم‌تنان دیگر، قادر به زندگی در خشکی نیز هستند. به همین دلیل، آن‌ها جزء معدود نرم‌تنان خشکی‌زی محسوب می‌شوند. جانوران مختلفی مانند حلزون‌ها، لیسه‌ها، حلزون‌های زمینی، انواع صدف‌های دریایی و خاره‌چسب‌ها جزء شناخته‌شده‌ترین اعضای این رده هستند. این گروه‌ها در سطح جهانی به هزاران گونه خاک‌زی و آب‌زی تقسیم می‌شوند.

صدف دریایی (Mussel)، که به طور علمی به عنوان "صدف سیاه" شناخته می‌شود، نام عمومی برای گروهی از نرم‌تنان دوکفه‌ای است که در محیط‌های آبی شور یا شیرین زندگی می‌کنند. این جانوران به دلیل ویژگی‌های خاص خود در اکوسیستم‌های مختلف نقش مهمی دارند. صدف‌های دریایی معمولاً در آب‌های ساحلی یا رودخانه‌ها زندگی می‌کنند و به عنوان یکی از جانوران دریایی ارزشمند شناخته می‌شوند.

ساختار و ویژگی‌های ظاهری

صدف دریایی معمولاً پوسته‌ای نازک، بلند، اما نسبتاً محکم دارد. پوسته‌ی آن‌ها از دو کفه تشکیل شده است که توسط یک عضله به نام "عضله بسته‌شونده" به یکدیگر متصل می‌شوند. در یک انتها این کفه‌ها به هم پیوسته‌اند، در حالی که در انتهای دیگر، دندانه‌های ریز و برجسته‌ای وجود دارند که این کفه‌ها را به یکدیگر قفل می‌کنند. این ویژگی کمک می‌کند تا صدف‌ها در برابر خطرات محیطی مقاومت کنند و از دچار آسیب دیدن محافظت شوند.

هرمافرودیت (به انگلیسی: Hermaphrodite) به موجوداتی اطلاق می‌شود که به‌طور طبیعی هر دو اندام تناسلی نر و ماده را دارا هستند و می‌توانند هم‌زمان تولید مثل به روش‌های مردانه و زنانه را انجام دهند. این ویژگی منحصر به برخی از گونه‌ها در دنیای طبیعی است که می‌توانند به‌صورت هم‌زمان یا متناوب تخمک و اسپرم تولید کنند. این ویژگی معمولاً در برخی از حیوانات و گیاهان مشاهده می‌شود و اغلب با دنیای تک‌جنسیتی‌ها (نر یا ماده) تفاوت دارد.

ریشه لغوی و اساطیری هرمافرودیت
نام "هرمافرودیت" از ترکیب دو نام اساطیری یونانی گرفته شده است: "هرمس" (Hermes) و "آفرودیت" (Aphrodite). هرماس در اساطیر یونانی خداوند پیام‌آوری و آفرودیت الهه عشق و زیبایی بود. داستان هرمافرودیته به‌عنوان موجودی با ویژگی‌های هر دو جنس، الهام‌بخش این واژه شده است. این نام به طور نمادین به موجوداتی اطلاق می‌شود که ویژگی‌های نر و ماده را به‌طور هم‌زمان دارند.

مثال‌هایی از هرمافرودیت‌ها

سوهانک (یا رادیولا :Radula) یک ساختار ویژه و منحصر به فرد در بدن نرم‌تنان است که به‌طور عمده برای تغذیه از آن استفاده می‌شود. این ساختار به نوعی مشابه به زبان در جانوران دیگر است و نقش اصلی آن در فرآیند خوردن و هضم مواد غذایی نرم‌تنان است. سوهانک معمولاً از دندانک‌های کوچک و نوارهای کیتینی تشکیل شده است که برای تراشیدن و بریدن مواد غذایی قبل از هدایت آن‌ها به مری استفاده می‌شود.

وجود سوهانک در نرم‌تنان

سوهانک تنها در نرم‌تنان وجود دارد و این اندام در همه رده‌های نرم‌تن یافت می‌شود، به‌جز در دوکفه‌ای‌ها. در حقیقت، تنها این گروه از جانوران، یعنی نرم‌تنان، هستند که دارای سوهانک بوده و از آن برای فرآیند تغذیه خود بهره می‌برند. در میان شکم‌پایان (که یکی از رده‌های نرم‌تنان است)، انواع مختلفی از جانوران مانند حلزون‌ها و لیسه‌ها (چه گیاه‌خوار و چه گوشت‌خوار) سوهانک دارند.

چیدمان دندانک‌ها در سوهانک

گراز (Wild boar) یکی از پستانداران خانواده خوکیان (Suidae) است که در بسیاری از نقاط دنیا پراکنده است. این حیوان در طبیعت به عنوان یک حیوان وحشی شناخته می‌شود و بیشتر در جنگل‌ها، دشت‌ها و نواحی مرطوب زندگی می‌کند. گرازها به دلیل ویژگی‌های خاص جسمی، رفتاری و زیست‌محیطی‌شان، از موجودات جالب و قابل توجه در دنیای حیات وحش هستند.

1. ویژگی‌های فیزیکی و ظاهری گراز

گرازها بدن‌های قوی و عضلانی دارند و پوشش بدن‌شان معمولاً از موهای کوتاه و زبر تشکیل شده است. رنگ این موها معمولا قهوه‌ای، خاکی یا سیاه است که به طور معمول در فصول مختلف تغییر می‌کند. گرازهای نر بزرگ‌تر و سنگین‌تر از ماده‌ها هستند و دندان‌های نیش در نرها به طور قابل توجهی رشد می‌کنند و برای مبارزات با سایر گرازها و دفاع از قلمرو خود استفاده می‌شوند.

2. محل زندگی و پراکندگی گرازها

واژه «شغال» (šagâl) که در زبان‌های مختلف از جمله فارسی و عربی به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حقیقت از ریشه‌های قدیمی‌تری در زبان‌های هندواروپایی سرچشمه می‌گیرد. این واژه در فارسی میانه به شکل «شگال» (šγal /⁠ša) به کار رفته است که خود از واژه سنسکریت «शृगाल» (śṛgāla) گرفته شده است.

ریشه‌شناسی و تکامل واژه

• سنسکریت (śṛgāla): واژه سنسکریت «śṛgāla» به معنای شغال، دارای پیشینه‌ای طولانی در زبان‌های هندواروپایی است. این واژه در بسیاری از زبان‌های هندی و در زبان‌های مربوط به شاخه‌های مختلف هندواروپایی مشابهت‌هایی دارد و در طول زمان به زبان‌های مختلف انتقال یافته است.

در حشرات، ساختار و عملکرد خرطوم یکی از ویژگی‌های زیستی مهم است که به آن‌ها کمک می‌کند تا به غذا دسترسی پیدا کنند، با محیط خود تعامل داشته باشند، و در برخی از گونه‌ها حتی در دفاع از خود استفاده کنند. خرطوم در حشرات معمولاً یک اندام طویل و کشیده است که از اجزای مختلفی تشکیل شده و به عنوان یک ابزار برای تغذیه و دیگر فعالیت‌ها به کار می‌رود. در ادامه به بررسی ساختار و عملکرد خرطوم در حشرات پرداخته می‌شود.

1. ساختار خرطوم در حشرات:

خرطوم در حشرات ممکن است از نظر طول، شکل و تعداد بخش‌های تشکیل‌دهنده آن بسیار متفاوت باشد. به طور کلی، خرطوم در حشرات از تعدادی قطعات مختلف تشکیل شده است که معمولاً از آرواره‌ها، فک‌ها، و اعضای دیگر ساخته می‌شود.

اجزای اصلی خرطوم در حشرات: