کتاب بهرام

فانوس اسکندریه (Lighthouse of Alexandria) یکی از عجایب هفت‌گانه‌ی دنیای باستان و یکی از بلندترین سازه‌های ساخته‌شده‌ی دست بشر در دوران باستان بود. این فانوس نه تنها به عنوان یک ابزار ناوبری، بلکه به عنوان نمادی از قدرت و پیشرفت علمی و مهندسی مصر باستان شناخته می‌شد. در ادامه به بررسی تاریخچه، معماری، اهمیت و سرنوشت این بنای شگفت‌انگیز می‌پردازیم.

تاریخچه فانوس اسکندریه:

• ساخت: فانوس اسکندریه در قرن سوم پیش از میلاد، در زمان حکومت بطلمیوس دوم (Ptolemy II) ساخته شد. ساخت آن حدود ۱۲ تا ۲۰ سال طول کشید و در سال ۲۸۰ پیش از میلاد به پایان رسید.

• مکان: این فانوس در جزیره‌ی فاروس (Pharos) در نزدیکی شهر اسکندریه، مصر، ساخته شد. این جزیره بعدها به دلیل ساخت فانوس، به نام فاروس مشهور شد و کلمه‌ی "فانوس" در بسیاری از زبان‌های اروپایی (مانند فرانسوی: Phare، ایتالیایی: Faro) از نام این جزیره گرفته شده است.

کولوسئوم (Colosseum) یکی از مشهورترین و شگفت‌انگیزترین بناهای تاریخی جهان است که در شهر رم، پایتخت ایتالیا، قرار دارد. این بنای عظیم نمادی از قدرت، هنر و مهندسی روم باستان است و به عنوان یکی از عجایب هفت‌گانه‌ی دنیای مدرن شناخته می‌شود. در ادامه به بررسی تاریخچه، معماری و اهمیت فرهنگی کولوسئوم می‌پردازیم.

تاریخچه کولوسئوم:

• ساخت: کولوسئوم در سال ۷۰ پس از میلاد تحت فرمان وسپاسیان، امپراتور روم، آغاز شد و در سال ۸۰ پس از میلاد در زمان حکومت تیتوس، پسر وسپاسیان، به پایان رسید.

• هدف ساخت: این آمفی‌تئاتر عظیم برای برگزاری نبردهای گلادیاتورها، نمایش‌های عمومی و مسابقات ساخته شد تا مردم را سرگرم کند و قدرت امپراتوری روم را به نمایش بگذارد.

• نام کولوسئوم: نام این بنا از مجسمه‌ی عظیم نرون (Colossus of Nero) که در نزدیکی آن قرار داشت، گرفته شده است.

معماری کولوسئوم:

شهر سوخته یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران و جهان است که در استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این شهر به دلیل ویژگی‌های خاص تاریخی و باستان‌شناسی خود به این نام معروف شده است. در ادامه به دلایل نام‌گذاری این شهر به "شهر سوخته" می‌پردازیم:

۱. علت نام‌گذاری

• سوختن و تخریب شهر: یکی از دلایل اصلی این نام‌گذاری، شواهدی است که نشان می‌دهد این شهر در دوره‌هایی از تاریخ خود دچار آتش‌سوزی‌های گسترده شده و بخش‌هایی از آن سوخته است. باستان‌شناسان در کاوش‌های خود لایه‌های خاکستر و بقایای سوختگی را در این محوطه کشف کرده‌اند که نشان‌دهنده وقوع آتش‌سوزی‌های بزرگ در گذشته است.

سربداران (۷۳۷ تا ۷۸۳ هجری قمری / ۱۳۳۷ تا ۱۳۸۱ میلادی) جنبشی انقلابی و شیعه‌مذهب بودند که در قرن هشتم هجری در منطقه خراسان (شمال شرقی ایران امروزی) شکل گرفت و علیه ظلم و ستم حکومت مغولان و حاکمان محلی قیام کرد. این جنبش که نام آن به معنای «سر به داران» (اشاره به شهادت طلبی اعضای آن) است، به عنوان یکی از نخستین قیام‌های شیعی در ایران شناخته می‌شود و نقش مهمی در تضعیف حکومت ایلخانیان و احیای هویت ایرانی-اسلامی ایفا کرد.

خاستگاه و زمینه‌های شکل‌گیری سربداران

سربداران در واکنش به ظلم و فساد حاکمان مغول و عوامل محلی آنان در خراسان پدید آمدند. پس از فروپاشی ایلخانیان، هرج و مرج سیاسی و اقتصادی در ایران افزایش یافت و فشار بر مردم به ویژه کشاورزان و پیشه‌وران بیشتر شد. رهبران سربداران، که عمدتاً از طبقات پایین جامعه مانند دهقانان و صنعتگران بودند، با شعار عدالتخواهی و دفاع از مظلومان، جنبشی مسلحانه را سازماندهی کردند. مذهب شیعه نیز به عنوان عامل وحدت‌بخش در این جنبش نقش داشت.

مظفریان (۷۱۳ تا ۷۹۵ هجری قمری / ۱۳۱۴ تا ۱۳۹۳ میلادی) یکی از سلسله‌های محلی ایرانی بودند که در مناطق جنوب و مرکز ایران حکومت کردند. این سلسله توسط مبارزالدین محمد بن مظفر، یکی از امیران محلی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از حکومت‌های محلی در دوره انتقالی پس از ایلخانیان شناخته می‌شود. مظفریان نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت در منطقه جنوب و مرکز ایران ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری مظفریان

مبارزالدین محمد بن مظفر، بنیان‌گذار سلسله مظفریان، از امیران محلی بود که در دوره افول ایلخانیان به قدرت رسید. او در سال ۷۱۳ هجری قمری با استفاده از هرج و مرج ناشی از سقوط ایلخانیان، کنترل مناطق یزد و کرمان را به دست گرفت و حکومت مظفریان را تأسیس کرد. مبارزالدین محمد به عنوان یکی از قدرتمندترین امیران منطقه، تلاش کرد تا نظم و امنیت را در منطقه برقرار کند.

گسترش قلمرو مظفریان

جلایریان (۷۳۶ تا ۸۳۴ هجری قمری / ۱۳۳۶ تا ۱۴۳۲ میلادی) یکی از سلسله‌های محلی ایرانی بودند که پس از سقوط ایلخانیان در مناطق عراق و غرب ایران حکومت کردند. این سلسله توسط شیخ حسن جلایر، یکی از امیران ایلخانی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از حکومت‌های محلی در دوره انتقالی پس از ایلخانیان شناخته می‌شود. جلایریان نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت در منطقه عراق و غرب ایران ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری جلایریان

شیخ حسن جلایر، بنیان‌گذار سلسله جلایریان، از امیران ایلخانی بود که در دوره افول این سلسله به قدرت رسید. او در سال ۷۳۶ هجری قمری با استفاده از هرج و مرج ناشی از سقوط ایلخانیان، کنترل مناطق عراق و غرب ایران را به دست گرفت و حکومت جلایریان را تأسیس کرد. شیخ حسن جلایر به عنوان یکی از قدرتمندترین امیران منطقه، تلاش کرد تا نظم و امنیت را در منطقه برقرار کند.

گسترش قلمرو جلایریان

چوپانیان (۷۳۸ تا ۷۵۸ هجری قمری / ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۷ میلادی) یکی از سلسله‌های محلی ایرانی بودند که در دوره افول ایلخانیان و پس از آن در مناطق آذربایجان و شمال غربی ایران حکومت کردند. این سلسله توسط شیخ حسن چوپانی، یکی از امیران ایلخانی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از حکومت‌های محلی در دوره انتقالی پس از ایلخانیان شناخته می‌شود. چوپانیان نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت در منطقه آذربایجان ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری چوپانیان

شیخ حسن چوپانی، بنیان‌گذار سلسله چوپانیان، از امیران ایلخانی بود که در دوره افول این سلسله به قدرت رسید. او در سال ۷۳۸ هجری قمری با استفاده از هرج و مرج ناشی از سقوط ایلخانیان، کنترل مناطق آذربایجان و شمال غربی ایران را به دست گرفت و حکومت چوپانیان را تأسیس کرد. شیخ حسن چوپانی به عنوان یکی از قدرتمندترین امیران منطقه، تلاش کرد تا نظم و امنیت را در منطقه برقرار کند.

گسترش قلمرو چوپانیان

ایلخانیان (۶۵۴ تا ۷۵۰ هجری قمری / ۱۲۵۶ تا ۱۳۳۵ میلادی) یکی از سلسله‌های مهم در تاریخ ایران بودند که توسط مغولان پس از حمله چنگیز خان تأسیس شد. این سلسله توسط هولاکو خان، نوه چنگیز خان، بنیان نهاده شد و بر بخش‌های وسیعی از ایران، عراق، قفقاز و آناتولی حکومت کرد. ایلخانیان نقش مهمی در تاریخ ایران و جهان اسلام ایفا کردند و با وجود ریشه‌های مغولی، به تدریج تحت تأثیر فرهنگ و تمدن ایرانی قرار گرفتند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری ایلخانیان

ایلخانیان از نوادگان چنگیز خان بودند که پس از فتح ایران، حکومت خود را در این منطقه تأسیس کردند. هولاکو خان در سال ۶۵۴ هجری قمری با فتح بغداد و سرنگونی خلافت عباسی، حکومت ایلخانیان را بنیان نهاد. او به تدریج کنترل خود را بر مناطق وسیعی از ایران و خاورمیانه گسترش داد و پایتخت خود را در مراغه و سپس در تبریز قرار داد.

گسترش قلمرو ایلخانیان

غوریان (۵۴۳ تا ۶۱۲ هجری قمری / ۱۱۴۸ تا ۱۲۱۵ میلادی) یکی از سلسله‌های مهم در شرق جهان اسلام بودند که در مناطق افغانستان، ایران و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند حکومت کردند. این سلسله توسط علاءالدین حسین جهان‌سوز بنیان نهاده شد و به اوج قدرت خود تحت حکومت معزالدین محمد غوری رسید. غوریان نقش مهمی در گسترش اسلام، ترویج فرهنگ فارسی و توسعه هنر و معماری در شرق جهان اسلام ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری غوریان

غوریان از منطقه غور (در افغانستان امروزی) برخاستند و از قبایل محلی بودند که به تدریج به قدرت رسیدند. علاءالدین حسین جهان‌سوز، بنیان‌گذار سلسله غوریان، در سال ۵۴۳ هجری قمری با شکست دادن غزنویان، حکومت غوریان را تأسیس کرد. او به تدریج کنترل خود را بر مناطق شرقی ایران و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند گسترش داد.

گسترش قلمرو غوریان

سلجوقیان (۴۲۹ تا ۵۹۰ هجری قمری / ۱۰۳۷ تا ۱۱۹۴ میلادی) یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین سلسله‌های ترک-ایرانی بودند که بر بخش‌های وسیعی از خاورمیانه، آسیای مرکزی و آناتولی حکومت کردند. این سلسله توسط طغرل بیگ، یکی از رهبران قبیله سلجوق، بنیان نهاده شد و به اوج قدرت خود تحت حکومت ملک‌شاه اول و وزیر برجسته‌اش، خواجه نظام‌الملک طوسی، رسید. سلجوقیان نقش مهمی در گسترش اسلام، ترویج فرهنگ فارسی و توسعه هنر و معماری در جهان اسلام ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری سلجوقیان

سلجوقیان از قبایل ترک اوغوز بودند که در منطقه آسیای مرکزی ساکن بودند. طغرل بیگ، بنیان‌گذار سلسله سلجوقیان، در سال ۴۲۹ هجری قمری با شکست دادن غزنویان در نبرد دندانقان، حکومت سلجوقیان را تأسیس کرد. او به تدریج کنترل خود را بر مناطق شرقی ایران گسترش داد و در سال ۴۴۷ هجری قمری، بغداد را فتح کرد و خود را سلطان نامید.

گسترش قلمرو سلجوقیان